‘De kaarten liggen uitstekend voor Groen!’

Het zou een fameuze misvatting zijn te denken dat Wouter Van Besien en de andere groenen een potje staan te grienen omdat ze niet meer mogen deelnemen aan de regeringvorming van Di Rupo I. Wel integendeel: ze hebben zich perfect gepositionneerd.

Op het eerste zicht zijn Groen! En Ecolo er natuurlijk ‘uit gezet’ door de rest, en in de feiten klopt dat zelfs. Wouter Van Besien en Jean-Michel Javaux zouden net zo lang aan tafel zijn blijven zitten tot de anderen hen vriendelijk maar beslist duidelijk zouden maken dat ze niet meer gewenst waren. Maar in de politiek geldt nog altijd het principe van Twin Peaks: niets is wat het lijkt. Ook niet bij deze onderhandelingen.

Stel even dat de andere partijen hen aan de onderhandelingstafel hadden gelaten. Zeker,dan had men zich ingedekt voor de (terechte) kritiek dat de regering Di Rupo I geen meerderheid heeft aan Vlaamse kant – Di Rupo zal dat de volgende maanden nog wel merken wat het is, om als PS’er een meerderheid te leiden die in Vlaanderen slechts een minderheid vertegenwoordigt, een regering die voor moeilijke maatregelen toch moet kunnen terugvallen op een breed maatschappelijk en dus ook democratisch gelegitimeerd draagvlak. Dat wordt niet evident.

In dat (theoretische) geval zou Groen! dus meegestapt zijn in een quadripartite, die eigenlijk uit acht partijen bestaat. Een tripartite is al geen evidente regering, laat staan een verbond van acht partijen. Die hebben wel met bloed, zweet en tranen een communautair akkoord bereikt, maar rond de loodzware sociaal-economische agenda die straks op tafel ligt, is de onenigheid zo mogelijk nog groter. En is voor de meeste partijen rond tafel, CD&V misschien uitgezonderd, de inzet groter. Groenen, socialisten en de meeste liberalen zijn niet geobsedeerd door het staatkundige: ze willen vooral dat hun leiders ‘eruit komen’, zodat ze bezig zijn met de échte problemen van het land. En die zijn voor blauw, rood en ook groen in grote mate van sociaal-economische aard. Zij dat ze vaak volstrekt andere inzichten hebben om tot oplossingen te komen in domeinen die henzelf en hun kiezers dierbaar zijn. De groene achterban laat Van Besien aardig wat manoeuvreerruimte over de financiering van Brussel of de gerechtelijke organisatie van Halle-Vilvoorde: velen liggen er zelfs amper wakker van. Dat verandert als er moet gepraat worden over energiebeleid of belastingen of besparingen – en de federale overheid beheert vooral sociale beleidsdomeinen, dus er wacht het land allesbehalve een ‘sociaal neutrale operatie’. Natuurlijk kan men compenseren in de fiscaliteit, maar ‘belastingen’ is dan weer ‘le dernier carré’ van de liberalen. Het zou dus zéér moeilijk worden.

Iedereen weet dat. Ook de groenen. Daarbij komt nog dat Groen! en Ecolo niet eens nodig zijn voor de meerderheid. Bij onoverbrugbare tegenstellingen kunnen ze dus gewoon geloosd worden. Dat is in het verleden wel meer gebeurd: de Volksunie verdween in 1991 zonder verpinken uit de laatste regering-Martens wegens een rel rond de wapenexport, Ecolo kon in 2003 beschikken uit Verhofstadt I toen vice-premier Isabelle Durant al haar krediet verspeeld had. Wie wiskundig niet nodig is, staat politiek vreselijk zwak. De groenen zijn nodig voor elke wet die tweederde meerderheid vereist (dus voor de staatshervorming), de groenen kunnen gepasseerd worden voor elke wet waarvoor een gewone meerderheid volstaat (àl het andere).

Dat was het dilemma waarvoor Groen! En Ecolo stonden: stappen we in een regering die ten eerste maatregelen gaan moeten nemen die soms zéér koud zullen vallen bij de achterban en de kiezers, en waar we als het om aankomt geen echte vuist kunnen maken. Momentje: die staatshervorming, kunnen de groenen dat dan niet als pasmunt gebruiken. Ze zouden dat kunnen, maar ze willen dat niet. En principieel, en ook politiek-tactisch willen zij dat BHV en tuti quanti voor jaren achter de rug liggen. Als de groenen Di Rupo I zouden laten vallen over een staatshervorming, zit Bart De Wever pas echt in een zetel. Dan heeft hij nog eens gelijk als hij vanuit de oppositie zou brullen: ze kunnen het niet. Vandaar het groene engagement: we stemmen de onderhandelde staatshervorming sowieso, of we nu in de meerderheid zitten of niet. Omdat het in groene ogen het beste is voor het land. En omdat het hen zelf beter uitkomt ook.

Maar zelf zeggen: dames en heren, meestappen in deze regering lijkt ons een te hachelijke klus. Bedankt voor de goede gesprekken, maar nu zouden we liever voor de oppositie kiezen, zo’n vorm van vaandelvlucht is ook weer meer dan een brug te ver. Ook al omdat er bij de jonge groene generatie nogal wat figuren zitten die ervan uitgaan dat zij in een regering inhoudelijk het verschil kunnen maken. Realistischere partijgenoten remmen af: goede ideeën voorstellen is één zaak, ze kunnen realiseren nog een andere. De kabinetten bestaffen met waardevolle medewerkers, zo leerde het paars-groene verleden, bepaald geen sinecure. Er is niets tof aan om op een kabinet te werken, zeker niet in een regering in kwade tijden.

Dus deden de groenen dapper verder, en lieten ze de andere partijen de keuze voor hen maken. En ineens dook zelfs een klassiek links-rechts schema op: de meest rechtse partij opende het gevecht, en via het centrum ging het naar links. Open Vld-voorzitter Alexander De Croo zegde de groenen het eerst de wacht aan, vervolgens liet CD&V weten dat ze niet zonder Open Vld in de regering zou stappen. Dus lag bij de bal bij de socialisten. Bij Elio Di Rupo, die verklaarde dat voor hem een regering coherent moet zijn. Exit Ecolo en Groen! Hetgeen de sp.a de kans gaf om het vertrek van Groen! En Ecolo te betreuren, en enige gramschap te vertonen met het veto van liberalen en christen-democraten tegen groenen. Maar dat is voor de sp.a geen reden om deze regering te verlaten.

Ook hier is het een mengeling van eerlijke menselijke en politieke chantage, en enig opportunisme. De socialisten weten dat een regering zonder groenen minder links zal zijn dan één met hen (sommige socialisten zullen dat niet eens erg vinden, gezien de ernst van de economische crisis, en de onvermijdelijkheid van enige orthodoxe budgettaire ingrepen). Er is ook geen reden om Van Besien persoonlijk iets kwalijk te nemen. En door de grote spijt uit te drukken met het achterbakse wat die arme groenen is overkomen, verhindert de sp.a dat de groenen kunnen huilen “dat iedereen tegen hen was.” Voor de sp.a hadden Ecolo Groen! erbij gemogen. Maar het moet dus niet. Want het is zo dat mpet de groenen in de oppositie de situatie voor de zes overblijvers al bij al comfortabeler is. Een regering met zes is sowieso coherenter (of beter: minder onmogelijk) dan één met acht.

En tegelijk zitten Ecolo en Groen! niet eens in een slechte uitgangspositie. Zij kunnen oppositie voeren tegen de sociaal-economische agenda van Di Rupo I – en reken maar dat de groenen zich geroepen zullen voelen om een aantal kritieken van de christelijke en socialistische arbeidersbeweging scherp te verwoorden (al heeft het N-VA, indien men verstandig en geloofwaardig manoeuvreert, ook hier enige speelruimte). Tegelijk moet de meerderheid sowieso rekening houden met de groene partijen: de afspraken moeten immers nog in concrete wetteksten gegoten worden, akkoorden die principieel wel rond zijn, staan in praktijk nog niet op papier – en over vele zogenaamde ‘practicalities’ is dus nog niets beslist, laat staan dat er al een consensus rond bestaat. En als de groenen ‘neen’ zeggen, kunnen de anderen fluiten naar hun staatshervorming. En ligt de regering er. Normaal valt een regering omdat de meerderheid dat wil, de groenen zitten in de unieke positie dat vanuit de oppositie te kunnen.

Uit een interview met het groene kamerlid Kristof Calvo in Knack, viel af te leiden dat de meerderheid vooral niet zal moeten doen alsof alles al binnen is. En vooral Ecolo zit niet slecht. In Wallonië zijn de groenen de énige oppositiepartij van betekenis, en de kans is niet denkbeeldig dat het niet de PS, maar Ecolo is dat zal kunnen kapitaliseren op nu al te verwachten protest van het FGTB, het Waalse ABVV. Dat met Di Rupo voor het eerst in veertig jaar de PS nog eens een premier mag leveren, zal de FGTB’ers misschien wat matigen, maar alleszins niet verhinderen om actie te voeren indien zij dat nodig vinden. Vergelijk het met de Volksunie en de Vlaamse Beweging: telkens de VU in de regering zat, werd de relatie met de Vlaamse Beweging érg gespannen.

Dus de groenen mogen dramatiseren en verontwaardigd doen, feit is dat deze situatie hen niet slecht uitkomt. Door hen uit de onderhandelingen te weren, zetten de andere partijen de eigenheid (inhoudelijk vooral) van de groenen in de verf. Wouter Van Besien kan daarover rustig en redelijk communiceren, in een taal en met een argumentatie die ook niet-groenen verstaan en aanspreken. Hij was staatsman waar dat nodig was, en wordt opposant waar dat goed uitkomt. En hij heeft er niet eens zelf voor gekozen ook: het is hem overkomen. Dat is echt wel het betere werk.

Walter Pauli