De erfenis van Ali Baba

Wanneer de stem van de muezzin door de straten van Tetovo galmt, zien we oude mannen de grote poort van een ommuurd complex binnen fietsen. ?n en verwilderde tuin bevinden zich enkele verwaarloosde paviljoenen, met mooi maar beschadigd houtsnijwerk en gebroken ramen. Achteraan haasten de mannen zich op kousenvoeten een gerenoveerde moskee binnen.

?n het deurgat van een aanpalend gebouw kljkt een rijzige man met een lange grijze baard en een wit mutsje zwijgzaam toe. Hij wenkt ons en leidt ons naar een binnenplaats met tal van islamitische grafstenen. “Welkom in de Arabati Teke van Ali Sersem Baba”, zegt hij terwijl hij ons de hand schudt. “?k ben derwisj Abdul Mutalib.”

De Arabati Teke is een van de best bewaarde kloosters van de Bektashi-orde, die behoort tot de mystieke soefi-stroming binnen de islam. Het soefisme is een minder strikte vorm van de islam. De monniken of derwisjen gaan niet naar de moskee, maar voeren trance-rituelen uit in hun gebedsruimte of meydan, om in contact te komen met Allah. Ze vasten niet tijdens de ramadam, en drinken al eens een glas wijn.

We krijgen een grote kop thee te drinken aan een lange tafel onder het afdak. Aan de muur hangen portretten van Imam Hussein broederlijk naast een kalender met foto’s van UÇK-martelaren. Derwisj Abdul stelt ons Baba Edmond Brahimaj voor, die acht maanden geleden vanuit Albanie overkwam om de Bektashi-orde in Tetovo te leiden. “In Macedonië zijn er 50.000 Bektashi’s, in Tetovo alleen al 15.000”, vertelt Baba Edmond. “Deze Teke werd in 1538 door Baba Arabati gesticht, ter ere van zijn meester Ali Baba. Beiden liggen hier begraven.”

Vandaag is er een team van het Nationaal Centrum voor Conservatie van het Cultureel Erfgoed op bezoek onder leiding van professor Pedrag Gavrilovic en ingenieur Gjorgji Kalinski. Ze komen de site inspecteren met het oog op restauratie en de bepaling van de toekomstige bestemming vande Teke. We sluiten aan bij de rondleiding van derwisj Abdul, en krijgen de ruimtes te zien die voorlopig nog voor het publiek zijn gesloten. De blauwe toren van Fatima, vroeger de vrouwenvertrekken, staat midden op het erf tussen de scharrelkippen en de geiten. ?n een grafkelder rusten de lichamen van alle voormalige Baba’s in bovengrondse houten kisten. Het graf van Baba Tahir, voorganger van Edmonden acht maanden onlangs overleden, is bedolven onder plastic bloemenkransen.

“Je merkt er waarschijnlijk niets van, maar boven dit rustgevend hof hangen er grote spanningen in de lucht”, zegt Gjorgji, zelf orthodox christen uit Skopje. “Tijdens het communisme werden de Bektashi’s buiten gewerkt, en werd de Teke omgevormd tot museum. De grote textielfabrikant Tetex, een staatsbedrijf, opende er een hotel en restaurant, dat inmiddels al jaren leeg staat. Met de onafhankelijkheid kwam er een wet op de godsdienstvrijheid, en startten de Bektashi’s de procedure om de Teke weer onder hun hoede te krijgen. Tetex privatiseerde en bleef eigenaar van het complex.

?n 2001 verschansten strijders van het UÇK zich in de Teke, die beschoten werd door Macedonische soldaten. Na het conflict claimden soennitische moslims de meydan als moskee. Vandaag hebben de Bektashi’s geen gebedsruimte meer, en is de spanning tussen beide islamitische geloofsgemeenschappen alleen maar toegenomen.”

Vier partijen moeten een vergelijk vinden: Beide geloofsgemeenschappen, eigenaar Tetex, en de overheid, die de site omwille van historische waarde wil restaureren en openstellen voor publiek en toeristen. Daar heeft derwisj Abdul alvast niets op tegen. Maar een soennitische moskee als buur, met ettelijke keren per dag de schetterende luidsprekers van de muezzin op de plek waar de Bektashi’s vroeger hun ceremonies hielden, dat moeten derwisl Abdul en Baba Edmond voorlopig wel slikken.