De ene bedreiging is de andere niet

Enige bedenkingen over intimidatie, journalistiek en maatschappelijke normen.

In het ondertussen reeds fel besproken Terzake-debat tussen gewezen eerste minister Yves Leterme en Itinera hoofdeconoom Ivan Van de Cloot werd Leterme op één punt weer even zijn eigenste bitsige zelf. Toen Kathleen Cools de uitlatingen in Knack van Van de Cloot over dreigende taal en bijbehorende gebaren van een toppoliticus naar de ACW-critici toe ten berde bracht, stelde Leterme driftig: “Ofwel leg je klacht neer, ofwel hou je uw mond”. Dit was erg kort door de bocht vanwege Leterme. Bij nadere reflectie zelfs veel te kort.

Zoals Van de Cloot in zijn repliek aangaf, gaat het om veel meer dan enkel maar het voorval waar hij in Knack op alludeerde. Het blijft, bijna onvermijdelijk trouwens, allemaal off the record, maar diverse getuigenissen over politici die er al eens heel fel, zelfs dreigend, tegenaan gaan als het hen niet zint, zijn ondertussen toch wel bekend in beperkte groep. We moeten uit eigen ervaring deze stelling bijtreden. Twee keer in het voorbije jaar werd ik direct en onverbloemd door een beleidsverantwoordelijkheid dragende politicus aangesproken op bepaalde artikelen en analyses. Voortgaan op die weg kan consequenties hebben, zo luidde het telkens.

Leg je voor zoiets klacht neer? Neen, uiteraard niet, al was het maar omdat als juridisch puntje bij paaltje komt het dan toch om woord tegen woord gaat. Bovendien voelde ik me in geen van beide gevallen echt fysiek bedreigd. Het deed mij, toegegeven, wel even achter de oren krabben. Dergelijke voorvallen verhogen fors de druk om het allemaal wat minder kritisch te gaan bekijken en er vervolgens ook minder expliciet tegenaan te gaan in het geschreven en gesproken woord. Als journalist moet je gewoon met die druk leren leven. Lukt me dat niet meer, dan stap je uit het métier.

De stelling van Yves Leterme luidt dat enkel feiten zwaar genoeg om klacht tegen neer te leggen, mogen worden uitgesproken in het publieke debat. Politici die tegen kritische journalisten figuurlijk en louter verbaal het boksijzer bovenhalen, moet dus getolereerd worden zonder verdere commentaar. Daarmede trekt hij toch wat al te simpel het laken naar zijn beroepsgroep toe. Woord en wederwoord moeten altijd kunnen en maken zelfs een wezenlijk onderdeel van het democratisch proces uit. Het mag daarbij best fel gaan: bij duidelijkheid is het zelden de burger die verliest. If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen. Maar er zijn grenzen, zowel voor journalisten en kritische analisten als voor regerende politici. Deze laatsten beschikken wel over reële macht. Dat scheelt in bepaalde situaties een slok op de borrel.

Johan Van Overtveldt