Een bijzonder overzicht van John Cage als één van de meest uitzonderlijke kunstenaars van de 20° eeuw, meteen is de expo in Schunck in Heerlen dé tentoonstelling van 2010!
Het multidisciplinaire centrum Schunck in de rustige stad Heerlen dat huist in het indrukwekkende modernistische Glaspaleis van architect Frits Peutz, presenteert een unieke retrospectieve over het radicale werk van de befaamde Amerikaanse polyvalente kunstenaar John Cage (1912-1992).
Nogmaals wordt vastgesteld dat de periferie het centrum van alerte scherpte wordt en dat een nog nauwelijks bekend centrum zoals Schunck de dynamiek tentoon spreidt om een expo van hemelhoog niveau in huis te halen.
Het blijft een raadsel, zo hoog als de hoogste kerktoren in Vlaanderen waarom weeral niet onze inmiddels goed bemande musea dit meer dan unieke “aanbod” niet zien, laat staan een poging ondernemen om een dergelijke expo te programmeren.
Deze tentoonstelling is er één om werkelijk uren lang alle vingers vanaf te likken.
Het is een museale tentoonstelling over een kunstenaar waarrond niemand heen kan en wiens werk niet alleen heel breed én auditief wordt geëtaleerd maar waar ook de culturele en politieke tijdsgeest op een inzichtelijke manier aan bod komt vanaf het begin van de jaren veertig tot aan dood van de kunstenaar in 1992.
Het is een expo waar méér te zien en te leren valt dan waar ook momenteel in onze musea die zich meer en meer beperken tot het belichten van de hedendaagse artistieke productie en de wortels ervan ongemoeid in de (eivolle) depots achterlaten.
Het wordt tijd dat onze instituten wat langzamer worden en af en toe eens investeren in projecten zoals nu rond John Cage – projecten die al dan niet kunnen worden overgenomen van buitenlandse instellingen die nog wel de tijd en de ruimte vrijhouden voor het aanscherpen en inzichtelijk maken van wat voorafging aan onze nerveuze en snelle tijd.
Hebben we in onze jachtige culturele context geen nood aan instellingen waar niet alleen wordt geïnvesteerd in een wervelend kwantitatief aanbod maar ook in dieper gravende kwaliteit waarvoor nu éénmaal het nemen van tijd de norm is ?
Eénmans-slaginstrument
“De anarchie van de stilte” is een expo als een mokerslag waarin op eenvoudige chronologische wijze tal van “mijlpalen” de revue passeren die het denken over kunst vanaf de jaren veertig onderuit haalden en bevrijdden van alle academisme.
Het grenst aan het ongeloof hoe John Cage vanaf het begin van die benarde jaren veertig al met “de geprepareerde piano” op de proppen kwam door allerlei objecten tussen de snaren van de piano te stoppen en er op die manier een éénmans-slaginstrument van te maken.
Hier wordt duidelijk dat de aanleiding voor de “geprepareerde piano” lag in de (blijvende) fascinatie van John Cage voor dans. De piano die een percussie-orkest was geworden maakte méér plaats vrij voor de danser op het podium… Ook opmerkelijk is dat na de verhuis van John Cage naar New York in 1942 hij al meteen het jaar erop veel media-aandacht trok met zijn eerste voorstelling in het MOMA.
Goede vrienden
John Cage geraakt bevriend met Marcel Duchamp, wijdt zich aan Zen en leerde later aan de experimentele school “Black Mountain College” in North Carolina andere “bezige” bekenden kennen zoals Robert Rauschenberg, instrumentalist David Tudor en choreograaf Merce Cunningham kennen.
De evolutie in het werk van John Cage verloopt in snel tempo met vooral het kantel-stuk “The Perilous Night (1944) die hij schreef bij de scheiding van zijn vrouw; een bijzonder “emotionele” partituur waarvan de lyrische boodschap door het publiek helemaal niet werd begrepen…
Hierbij moet toch even worden vermeld dat Marcel Duchamp al op de eindejaarsavond van 1912 een partituur maakte gebaseerd op het toeval. Willekeurig Duchamp 25 noten uit een hoed plukken waarna ze op muziekpapier werden genoteerd. “Erratum Musical” is ook te zien in Heerlen… naast een aantal andere werken zoals “Three Standard Stoppages”, gebaseerd op een her-visualisering van één meter door toedoen van het toeval(lig) laten vallen en fixeren van touwtjes van perfect één meter lang.
Stilte
Na het einde van de Oorlog bestudeert John Cage het hindoeïsme; bevindingen die resulteren in geluid met universele emoties gebaseerd op de “Gospel of Sri Ramakrshma” zodat zelfexpressie overbodig werd. Andere Oosterse literatuur duwt hem in een onderzoek naar de stilte die paradoxaal nooit helemaal kan bestaan. “Er bestaat niet zoiets als een lege ruimte of een lege tijd”. Stilte is een fictie en brengt ons bij één van zijn meest merkwaardige composities.
Na een bezoek in 1951 aan de echoloze kamer in de Harvard University kwam hij tot de conclusie dat er in die container alsnog twee geluiden waren te horen: zijn bloedsomloop en zijn “werkende zenuwstelsel”. “4’33”” is Cage’s mijlpaal – een compositie die bestaat uit het opschorten van het bespelen van het instrument ten voordele van de stilte die “levend en wel” toch wordt doorbroken door het gekuch van het publiek en andere omgevingsgeluiden…
In de tentoonstelling zijn de grafisch mooie partituren tegen de muren gepresenteerd waarbij de bezoeker via koptelefoons het betekende papier “ten gehore” krijgen.
Invloed
Naast de gerichte aandacht op de vernieuwingen die John Cage in het “componeren” teweeg bracht wordt de expo helemaal opengebroken met meesterwerk na meesterwerk van kunstenaars met wie John Cage nauwe artistieke banden aanhield.
Ronduit straf is Cage’s persoonlijke en artistieke relatie met Merce Cunningham, de vader van de hedendaagse dans met wie hij in 1953 in samenwerking met die andere “reus” Robert Rauschenberg de dans “Minutiae” creëren; In deze dansvoorstelling komt zowat het eerste “combinatieschilderij” op het podium als een kleurrijk object/rekwisiet als inherent deel van de choreografie.
In deze “buurt” wordt de relatie van John Cage belicht met andere kleppers zoals Henry Flynt, Ellsworth Kelly, Robert Morris, Nam June Paik en Cage’s invloed op zowat de hele fluxus-beweging. Zelfs de happenings (Allan Kaprow) en events (George Brecht) zijn schatplichtig aan de andere dimensies van ritme en tijd die John Cage in het culturele domein binnenbracht.
Het is allemaal ronduit ronduit overrompelend waarbij de tentoonstelling magistraal eindigt met de tergend trage film “Empire State Building” (1964) van Andy Warhol en het project “HPSCHD” van Cage. Het was een manifestatie die John Cage organiseerde in 1969 in een hal op de campus van de Universiteit van Illinois voor een publiek van niet minder dan 6000 aanwezigen.
Het was een een enorme multi-mediale installatie doorspekt met talloze dia’s van de NASA en met verstoorde klanken van een klavecimbel die John Cage meer dan wie anders als “oud” instrument verfoeide. In Heerlen wordt de toeschouwer in een aparte ruimte ondergedompeld en krijgt een korte impressie van wat toen doorging als een “totaal-kunstwerk”.
Op deze expo snakt de bezoeker meermaals naar lucht en woorden; de tentoonstelling is een uitzonderlijke, sprankelende bron van kennis en deugddoende ervaringen met (h)eerlijke en radicale kunst vanaf de jaren veertig tot en met nu voor U !
Een absolute aanrader, de stad Heerlen ligt vlak over de Nederlandse grens op de weg naar Aken.
Luk Lambrecht
Nog tot 28 november in Schunck in Heerlen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier