Tom op TV

Althans Tom Lanoye’s trilogie Het goddelijke monster. De drie delen werden verfilmd, op de kast gelegd, verlegd, maar na heel wat soebatten vloog eindelijk de kogel door de kerk van de VRT. De eerste aflevering komt op zondag 4 september op EEN.

Tien weken later wordt de laatste aflevering uitgezonden. Laat dat nou net tijdens het laatste weekend zijn van de Boekenbeurs 2011. De voornaamste rollen worden vertolkt door Johan Van Assche, Marc Van Eeghem, Michel Van Dousselaere, Katelijne Verbeke, Ianka Fleerackers, Jan Hammenecker, Kevin Janssens, Gilda De Bal en Vic De Wachter.

Een prachtcast, maar de hoofdrol is voor Joke Devynck als Katrien Deschrijver, de vrouw die al in de eerste alinea van het eerste hoofdstuk van het eerste deel opduikt. Het eerste hoofdstuk heet: De jonge jaren van een triest serpent. De lezer weet dus al na één bladzijde voorspel, oorzaak en milieu, en kent in grove lijnen het karakter van het hoofdpersonage.

Het luidt geen twijfel dat de serie de winkel van Tom Lanoye zal doen draaien. Een betere reclamecampagne kan je niet bedenken. Op de boekenbeurs zal hij op z’n minst drie handen nodig hebben om te signeren en via zijn uitgever te incasseren.

Maar Tom Lanoye verdient de roem en het geld. Door de gezamenlijke inspanningen van cultuurambtenaren en een uitgever kan een boek vertaald worden en dan moet je afwachten. De vlucht die het werk van Lanoye in het buitenland kent, wijst er echter op dat er meer aan de hand is. Zijn schrijfstijl is eigenzinnig, op z’n Lanoye’s, maar ontstijgt de steedse Vlaamse boerenlucht, iets wat Hugo Claus helaas niet lukte, en de belangrijkste oorzaak waarom onze masterchef het nooit verder heeft gebracht dan een afgedwongen plaats op de shortlist van de Nobelprijs Literatuur.

Zijn succes heeft Lanoye dus niet zozeer te danken aan zijn neus voor publiciteit, zoals de eeuwige en voorspelbare kwatongen beweren. Want een barnumcampagne kan de omzet doen stijgen, zonder geestelijke kracht en macht is er geen sprake van bewerkingen voor film en televisie en geen kans op een internationaal doorbraak.

Het mooiste voorbeeld van dit laatste is het succes op het Festival van Avignon van dit jaar. Zijn toneelstuk Bloed & Rozen kende staande ovaties. De mindere bijval kwam van mindere toneelkenners. ‘You could almost hear the sighs of satisfaction and relief rippling round Avignon’s medieval Palace of the Popes as this production unfolded: historical substance with overt contemporary echoes, interesting structure, a sterling cast, innovative scenography and rich choral polyphony.’ schreef Claire Shine van The Financial Times.

Haar lof betrof het hele opzet, maar die kon er maar zijn door een magistrale basisstof, en dat was de toneeltekst. Fabienne Darge van Le Monde kopte ‘Jeanne d’Arc enflamme la Cour d’honneur’ en sprak van ‘un texte de très haute tenue poétique.’ En dat voor een stuk dat in het Nederlands werd gespeeld, met Franse boventiteling.

Luidt de titel van dit artikel Tom Lanoye op TV, dan wil dat niet zeggen dat Lanoye tijdens het aanstormend nieuw seizoen niet in levende lijve in het theater te zien zal zijn. Lanoye is nu eenmaal een slagerszoon met een brilletje. En dat brilletje is zowel letterlijk als figuurlijk te nemen. Als hij op de markt staat bemant en runt hij op z’n minst de helft van de stalletjes.

Op 6 oktober gaat Sprakeloos op de planken van start in de KVS. Centraal staat de roman over zijn moeder, maar dat randanekdotes de voorstelling zullen verfraaien staat als een paal boven water. Welke randanekdotes? O, die het boek niet haalden, over de uitgave gaan en reflecties bevatten over de reacties na de verschijning.

Momenteel zijn er gesprekken gaande om de tournee te laten eindigen in de tempel van de Zeventien Provinciën. Een oude droom van conferencier Lanoye zou dan in vervulling gaan. 1700 gevulde pluchen zitjes in de meest tot de verbeelding sprekende theaterarena, het Amsterdamse Carré.

Uiteraard zal deze onemanshow een politiek sausje krijgen. Want Lanoye heeft een haat-liefdeverhouding met België. Een bewijs daarvan is het slot van de flaptekst van de drie delen van Het goddelijke monster:’Wie is uiteindelijk het goddelijke monster? Katrien, of de invloedrijke familie die haar heeft opgevoed? Katrien, of het land dat haar heeft voortgebracht?’

De vraag die bij velen op de lippen ligt luidt: Wat is nu eigenlijk het geheim van Lanoye’s literair succes? Het antwoord is eenvoudig: Tom Lanoye heeft een klassieke opleiding gevolgd in zijn geboortestad Sint-Niklaas. Via zijn leraar Latijn en Nederlands Cyriel Coupé, in de poëziegangen bekend als Anton van Wilderode, is de liefde voor het Groot-Nederlandse literaire veld, de Vlaamse in het bijzonder, in zijn bloed gekropen.

Dat zijn moeder een voorname rol speelde in het vrijetijdscircuit van het toneel is een bijkomende reden, maar belangrijkste blijft zijn scholing. Hij heeft in een periode van zes jaar drie tragedieschrijvers nader tot heel goed leren kennen, van wie de eerste, Aisschulos met reden archaïsch genoemd mag worden, Sophocles klassiek en Euripides modern.

Daar kan je nog twee komedieschrijvers aan toevoegen en dan is het plaatje compleet: Aristofanes en Plautus. De invloed van de tweede is zeer groot geweest. Niet alleen bij Lanoye. In de middeleeuwen werd zijn werk op de Latijnse scholen gelezen en vaak ook gespeeld. De invloed van deze vijf schrijvers is de reden waarom zelfs Lanoye’s romans zich lenen tot verfilming.

Bovendien heeft Lanoye iets wat Shakespeare en Molière ook hadden: een inzicht en dus macht vanuit een instinctmatig gevoel. De evolutie van de gemeenschap in breder Europees verband voelt hij automatisch aan. Dat talent maakt dat hij sterke personages kan creëren binnen een maatschappelijk actueel verhaal.

Uitsmijter bij het antwoord op de vraag. Het proza van Lanoye heeft een staalharde pathetiek, maar niet van het gehalte waarmee je op de tast op zoek gaat naar de tissuedoos. Je ziet er scherpe beelden mee. Het mooiste voorbeeld is het slot van Sprakeloos, bij het sterfbed van zijn moeder, ‘…, de laatste scène. Het echte afscheid.’ Je hoort het hem, na haar overlijden off screen zeggen aan het eind van de verfilmde versie die er staat aan te komen, dankzij Hilde Van Mieghem.

‘En daar en dan heb ik mezelf gezworen dat ik voortaan, van nu af aan, één roeping heb één doel, één godverloren zelfgekozen plicht, omdat ik weinig anders kan, niets anders heb geleerd en nergens anders in geloof. Dat ik, wanneer en waar ik er de kans toe zie, de stilte zal bestrijden met mijn stem, de leegte zal proberen te betwisten met mijn woord, al het beschikbare papier zal proberen te bevechten met mijn taal. Laat dat mijn rebellie zijn, mijn revolte, tegen slijm, tegen gereutel. Laat me minstens dit als muiterij. Dat er geen tel meer zij, geen blad, geen boek, dat niet in honderdduizend tongen spreekt, dat niet getuigt van woordenschat. Nooit meer zwijgen, altijd schrijven, nooit meer sprakeloos. / Begin.’

Tussendoor is Tom Lanoye volop aan het schrijven aan het Boekenweekgeschenk, naar aanleiding van de Nederlandse Boekenweek in maart 2012. Maar daarover later meer. Eerst gaan we kijken naar Het goddelijke monster. Veel kijkplezier.

Guido Lauwaert

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content