Precies 200 jaar terug pleegde Heinrich von Kleist zelfmoord

Op 21 november 1811 ontnam Kleist, tegenpool van Goethe, zich het leven nadat hij zijn vriendin had gedood: zijn werk is actueler dan ooit.

Voor Heinrich von Kleist begon het leven postuum. Zijn korte maar krachtige oeuvre verklaart het ontstaan van geweld beter dan vele handboeken over dat fenomeen.

Kleist was 34 jaar toen hij vandaag tweehonderd jaar geleden aan de oevers van de Kleine Wannsee in Berlijn zelfmoord pleegde nadat hij zijn gezellin Henriette Vogel had gedood. Op die 21ste november 1811 schreef hij in het plaatsje Stimmings nog enkele afscheidsbrieven, ook aan zijn nicht Marie von Kleist: ‘De waarheid is dat ik op aarde niet kon worden geholpen. En nu vaarwel; moge de hemel je een dood schenken die maar voor de helft aan vreugde en onzegbare vrolijkheid gelijk is aan de mijne. Stimmings bij Potsdam, je Heinrich – op de ochtend van mijn dood.’

Kleist deed nooit half werk. Hij was een radicaal. Zijn drama ‘Penthesilea’ was een ongelooflijke slag in het gezicht van de bezonnen klassieke geest van Weimar. In dat kannibalistische stuk wordt Achilles door de verliefde amazonekoningin Penthesilea aan stukken gereten en opgegeten. Bij Kleist is elke kus een beet. Goethe was perplex. De halfgod van Weimar was niet op Kleist gesteld, zeker niet nadat zijn enscenering van Kleists ‘Der zerbrochene Krug’ in 1808 in Weimar een fiasco was geworden. Toch lag dat eerder aan Goethes aanpak dan aan de gebreken van het stuk.

Thomas Mann had het over de duldzaam gesmede en tegelijk door een ademloos tempo gejaagde zinnen van Heinrich von Kleist, over zijn on-lyrische zakelijkheid. Ook dat maakt Kleist modern en actueel. Hij was een kind van de adel, een student en geleerde, een wetenschapper en filosoof, een boer, ambtenaar, redacteur en dichter. Hij wist wat de mensen interesseerde. In het gewone leven was hij een fantast. Zijn project om het postwezen met kanonnen uit te rusten en brievenpakketten van het ene kantoor naar het andere af te vuren kwam uiteraard niet tot stand. Hij ontwierp voor zichzelf en een tweetal vrienden een onderzeeër waarmee hij hoopte Australië te kunnen bereiken. Uiteindelijk had hij het gevoel in alles te zijn mislukt.

Extreem is Kleists emotionaliteit. Vergelding en frustratie zijn z’n thema’s. Alles is met wraak gekruid. Eerbare mannen, van wie je anders nooit iets zou hebben gehoord, worden rebelse monsters en nemen het eigen recht in handen als ze ervaren dat ze door het algemeen geldend recht in de steek worden gelaten. Zo iemand is Michael Kohlhaas, de held van de gelijknamige novelle, die brandschattend door Brandenburg trekt omdat een kasteelheer hem zijn paarden afhandig heeft gemaakt. Het verhaal is doordrenkt van ‘verbeten grimmigheid’ en ‘knarsende woede’, termen waarvan Kleist zich graag bedient. Alle acht novellen van Kleist beginnen met een catastrofe.

Slachtoffers worden daders. ‘Der zerbrochene Krug’ is een proces van een voortschrijdend demasqué. Van dorpsrechter Adam (die net als Oedipus een klompvoet heeft) vermoeden we meteen dat hijzelf de schurk is naar wie hij onder de druk van de dorpsgemeenschap op zoek is. Maar heeft hij de nacht daarvoor geweld tegen het meisje Eve gebruikt, of is hij toch door haar verleid? Kleist houdt van dubbelzinnigheden die niet opgehelderd worden. Het stuk is eerder een tragedie dan een komedie, een drama waarin de lach je in de keel blijft steken.

Ook de complexiteit van de motieven maakt Kleist tot een modern schrijver die als bewonderaar van Rousseau in de natuur de beelden vindt die hij nodig heeft. In ‘Kätchen von Heilbronn’ is graaf Wetter vom Strahl op het einde niet meer te houden. Hij wil zich in Kätchens bekoorlijkheden storten zoals een gekweld hert dat in de woeste stroom verkwikking zoekt.

Zelf was Kleist een rusteloze. Recent heeft men uitgerekend dat hij als volwassen man 28.000 kilometer onderweg was. Als je weet dat een postkoets destijds ongeveer tien kilometer per uur aflegde, dan heeft Heinrich von Kleist zowat een heel jaar in zo’n rijtuig doorgebracht. In die postkoetsen heeft hij veel geschreven ‘ondanks het gebrek aan alle soorten schrijfmateriaal, ondanks het onuitstaanbare schokken van de postwagen, ondanks het nog onuitstaanbaardere geleuter van de passagiers’.

Maar het meest fantastische wat Kleist ooit deed, was de reële enscenering van Henriette Vogels en vooral zijn eigen dood, als culminatiepunt van een déjeuner vol luim en scherts. Pas deze zelfgekozen en door hemzelf becommentarieerde dood heeft von Kleist in de eeuwige roem gekatapulteerd. De Frankfurter Allgemeine Zeitung schreef zaterdag in een Kleist-hoofdcommentaar: ‘Een leven heeft een dichter pas na zijn dood’.

Piet de Moor


Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content