Orlando Figes schuift zwarte piet door naar vertalers

Historicus Orlando Figes reageert op het bericht van Piet de Moor op Knacks boekensite dat ‘Fluisteraars’ knoeiwerk is.

Peter Reddaway en Stephen F. Cohen, twee Amerikaanse professoren emeriti, maakten in juni in het Amerikaanse liberale tijdschrift ‘The Nation’ bekend dat er geen Russische vertaling komt van Orlando Figes’ bestseller ‘Fluisteraars’. Het boek zou krioelen van de fouten, waardoor een belangrijke sponsor, de ‘Dynastia Foundation’, het liet afweten. Daarover berichtten we op 5 juni jongstleden.

In ‘Fluisteraars’ (‘The Whisperers’, 2007) wordt in detail beschreven hoe de dicht op elkaar gepakte stadsmensen in Moskou en Leningrad in de donkere Stalin-jaren elkaar bij de geheime diensten verklikten.

Aan de basis van ‘Fluisteraars’ ligt een collectie gesprekken die de Russische organisatie ‘Memorial’ in opdracht van Figes in het Russisch met overlevenden uit het Stalin-tijdperk heeft gevoerd. In hun bijdrage in ‘The Nation’ wezen Figes’ critici op talrijke fouten in het boek. Die zouden aan het licht gekomen zijn door een grondige vergelijking van de Russische originele gesprekken van ‘Memorial’ en Figes’ vertalingen van die interviews in ‘Fluisteraars’. Die feiten werden bevestigd door de Russische uitgever ‘Corpus’, die er in april 2011 definitief van afzag om Figes’ boek in Rusland te publiceren.

Orlando Figes heeft nu gereageerd op ons bericht en stuurde ons via zijn Nederlandse uitgever een reactie die hij vorige maand ook aan ‘The Nation’ bezorgde. Figes wijst erop dat in een boek ‘dat zo omvangrijk en complex is als “Fluisteraars” onopzettelijke fouten niet uitzonderlijk zijn.’ Uiteraard betreurt hij ‘de paar fouten’ die in zijn werk geslopen zijn. Maar hij wijst er ook op dat zulke fouten normaal gezien tussen schrijver en uitgever besproken worden ‘zonder tussenkomst van de pers of van academici die van die private correspondentie inzage gekregen hebben’. In zijn brief wijst Figes erop dat bij nadere beschouwing de vermeende fouten (feitelijke onnauwkeurigheden en verkeerde voorstellingen van zaken, aldus de ‘Dynastia Foundation’) vertaalfouten bleken te zijn of fouten die te wijten zijn aan de bronnen van ‘Memorial’ zelf. Figes beklemtoont dat hij zich altijd realiseerde dat de vertaling van ‘The Whisperers’ in het Russisch een gecompliceerde onderneming zou zijn: ‘Anticiperend op de problemen waarmee we geconfronteerd zouden kunnen worden, bereidde ik een memorandum van 115 bladzijden voor de vertalers voor. Maar ik heb nooit iets van hen gehoord. Ik werd niet geraadpleegd inzake de vertaling.’

Figes zelf had in 2009 verklaard dat door de Russische autoriteiten druk was uitgeoefend om een Russische vertaling van ‘Fluisteraars’ tegen te houden. Dat zei Figes aan de Britse krant ‘The Guardian’ toen het nieuws bekend raakte dat de Russische uitgeverij Atticus het contract over de Russische vertaling van ‘The Whisperers’ had geannuleerd. Maar in zijn recente brief, waarin hij op de aantijgingen reageert, ontkent Figes dat hij een politiek rookgordijn heeft willen optrekken om de gebreken van zijn boek te verbergen. Later nam de Russische uitgeverij ‘Corpus’ het boek over, maar besliste in april van vorig jaar om het project eveneens te annuleren.

Zoals gezegd verscheen Figes’ reactie ook in ‘The Nation’ van 2 juli. Maar in dezelfde editie hebben de twee Amerikaanse critici Reddeway en Cohen ook al op de rechtzetting van Figes gerepliceerd. Ze wijzen erop dat Figes een loopje met de waarheid blijft nemen en de zaken verkeerd voorstelt als hij zegt dat er volgens ‘Dynastia’ slechts een paar fouten in zijn werk geslopen zijn. Reddeway en Cohen hebben inzage gekregen van het hele rapport van de stichting. Daaruit blijkt dat de ‘paar fouten’ waarover Figes het heeft, geen betrekking op het hele boek, maar slechts op één willekeurig fragment. In werkelijkheid zou het boek krioelen van de fouten. De hoofdverantwoordelijke van ‘Memorial’, die de supervisie had van de interviews waarop Figes’ boek steunt, schreef naar het hoofd van ‘Memorial’: ‘Ik huilde toen ik het boek las en probeerde een paar correcties te maken… Ik gaf alleen maar een paar voorbeelden, maar de hele tekst is zo… Het is zelfs moeilijk om voorbeelden aan te halen, want het boek wemelt ervan.’

In zijn brief doet Figes alsof hij nog altijd de steun van ‘Memorial’ geniet. Maar Reddeway en Cohen ontkennen dat en beklemtonen dat een van de leiders van ‘Memorial’ in april een verklaring heeft opgesteld waarin hij over Figes zegt: ‘In de toekomst willen we niet dat zijn naam met die van “Memorial” verbonden wordt.’

In het Nederlands verschijnen de boeken van Orlando Figes bij Nieuw Amsterdam. Een vertaling van Figes’ recent verschenen ‘Just send me a word: A true story of love and survival in the Gulag’ verschijnt in augustus bij dezelfde uitgever onder de titel ‘Schrijf je me?’

Piet de Moor