Nieuwe dikke Van Dale is er… met plaatjes

Morgen verschijnt de vijftiende editie van Van Dale, Groot Woordenboek van de Nederlandse taal. De Dikke, zoals hij gemeenzaam bekendstaat, is nog wat dikker geworden, maar verrassender is wellicht dat er nu ook plaatjes in staan.

Bij gebrek aan zoiets als een Académie néerlandaise wordt het woordenboek van Van Dale de facto beschouwd als het eigenlijke taalinstituut in ons taalgebied. Maar schrijfster Annelies Verbeke geeft toe steeds vaker een woord in het Google-balkje in te tikken in plaats van het in het woordenboek op te zoeken: dat laatste vindt ze zelf ‘geen goede evolutie’. ‘Voor mij heeft Van Dale nog altijd een hoge status. Het gebeurt zelden dat ik gewoon wat in Van Dale of een ander woordenboek lees, maar als ik het toch doe, bedenk ik dat zoiets erg leerrijk is.’

Internet dus. Daar waren ze bij Van Dale zelf ook al achter. Daarom krijgt iedereen die zich de nieuwe editie aanschaft er ook een toegangscode bij waarmee de Dikke gratis online kan worden geraadpleegd. Naar het zich laat aanzien weliswaar slechts voor één jaar, daarna moet worden bijbetaald – voor niets gaat de zon op, en Van Dale is intussen natuurlijk wél in de eerste plaats een bedrijf. Een bedrijf dat graag winst wil maken. Dus die cd-rom die bij de twee vorige edities zat en waarmee je het woordenboek op je eigen computer kon installeren, die wordt er niet meer bijgeleverd.

18.000 nieuwe woorden

Wat voor nieuwigheden mogen we in de vijftiende Van Dale verwachten? Vlaams hoofdredacteur (en taaladviseur van de VRT) Ruud Hendrickx – sinds 1984 bestaat het hoofdredacteurschap uit een duo van telkens een Nederlander, tegenwoordig Ton den Boon, en een Vlaming – licht toe:

‘Er staan zo’n 18.000 nieuwe woorden in, om te beginnen. Er zijn weliswaar ook 8884 lemma’s geschrapt, maar dat betreft vooral de aanhangsels met gevleugelde woorden en namen uit de Bijbel en de klassieke oudheid. Die zijn verdwenen.’

‘Wat sommige gebruikers ongetwijfeld zal verheugen, is dat er speciaal gekeken is naar de zogeheten vaste verbindingen. Die ontbraken vroeger nog weleens. Dus als je wilt weten welk werkwoord je gebruikt bij ‘belofte’, lees je nu: ‘een belofte doen’.

Na de spellinghervorming van 1996, die ons opzadelde met absurditeiten als ‘ruggengraat’ en ‘pannenkoek’, is binnen de Taalunie afgesproken dat er om de tien jaar naar de spelling wordt gekeken. Krijgen we dat nu ook?

‘Nee’, zegt Hendrickx. ‘Althans, er komt wel een nieuwe editie van het Groene Boekje , op 13 oktober om precies te zijn, maar aan de spelling verandert, gelukkig, helemaal niets.’

Kritiek van de Vlamingen

Vaste prik bij een nieuwe Van Dale is de kritiek van sommige Vlamingen, die zich in de honorering van hun taalgebruik stiefmoederlijk behandeld en soms zelfs gediscrimineerd voelen. Dat moet nu definitief tot het verleden behoren, zegt Hendrickx. ‘Het uitgangspunt is dat we de verschillende variëteiten van het Nederlands, en daar horen trouwens ook het Surinaamse en Caribische Nederlands bij, allemaal op dezelfde manier behandelen. Dus een woord als ‘ bakra’ , ‘blanke’, dat zeer overwegend door Surinamers wordt gebruikt, krijgt het label ‘Surinaams’, woorden die nagenoeg alleen in Nederland zelf worden gebruikt maar elders niet, krijgen het label ‘NL’, enzovoort. Het aantal Belgisch-Nederlandse woorden is overigens aanzienlijk uitgebreid, ik heb het precieze aantal niet paraat, maar ruwweg met zo’n 1500, schat ik. Van Dale is dus veel ‘Vlaamser’ geworden. Die labels betekenen ook dat we die woorden als standaardtaal beschouwen, zij het dus in het geval van het label ‘BE’ als standaardtaal in België, niet in het héle taalgebied.’

De opvallendste nieuwigheid zijn de plaatjes die in het nieuwe woordenboek zijn geïntroduceerd. Hendrickx: ‘Het gaat om dingen die in woorden moeilijk zijn uit te leggen. Wat een Ionische zuil is, kun je een stuk beter verhelderen met een kleine illustratie dan met een omschrijving in woorden. Heel erg veel zijn het er overigens niet, zo’n 500. Anders werd het te duur.’

Van de nieuwe Van Dale liggen 25.000 exemplaren klaar. De vorige editie had nog een beginoplage van 60.000, maar dat zou in steeds digitaler wordende tijden vermoedelijk roekeloos zijn. Een aardige nieuwigheid bij de Van Dale houdt overigens verband met die digitalisering: er is nu ook een Van Dale Wiki. Hendrickx: ‘Je kunt zelf als gebruiker de onlineversie aanvullen. Althans: je kunt dingen signaleren die ontbreken, of fout zijn. Dat wordt dan uiteraard wel eerst door de redactie gecontroleerd, maar als jouw inbreng klopt, dan wordt die vrijgegeven voor het grote publiek. Op die manier geef je het woordenboek ook echt aan zijn gebruikers.’ (Herman Jacobs)