Met 93-jarige Stéphane ‘Neem het niet!’ Hessel in Berlijn

Eergisteren was Stéphane Hessel, de schrijver van ‘Indignez vous!’ (in het Nederlands vertaald als ‘Neem het niet!’), te gast in zijn geboortestad Berlijn.

Onder grote belangstelling trad de 93-jarige Stéphane Hessel (°1917) op voor een bomvolle zaal van het Jazz-Instituut aan de Einsteinufer. In de gangen werd geprotesteerd door teleurgestelde fans die er niet meer in konden en die luidkeels ‘Empört euch!’ (word kwaad) schreeuwden. Dat is de Duitse titel van Hessels succespamflet, waarin hij iedereen oproept wereldburger te worden en op te komen voor universele waarden en mensenrechten, die de ex-diplomaat in 1948 zelf mee voor de VN hielp formuleren. Van ‘Neem het niet!’ zijn inmiddels mondiaal miljoenen exemplaren verkocht.

Stéphane Hessel sprak in Berlijn over zijn pamflet. Hij herhaalde dat het mogelijk moest zijn solidair te zijn met de Joden (‘Ik ben zelf half-Joods’) en tegelijk het beleid van de Israëlische regering te veroordelen: ‘Ik begrijp niet waarom de westerse regeringen zo bang zijn voor de reacties van de Israëlische regering,’ aldus de auteur, ‘alsof elke kritische opmerking aan het adres van Israël een teken van antisemitisme zou zijn.’ Hessel komt op voor de rechten van de Palestijnen. Elk jaar bezoekt hij Gaza en brengt daarover verslag uit.

Ex-diplomaat Stéphane Hessel was naar Berlijn gekomen om er een boek van zijn vader voor te stellen. Vader Franz Hessel publiceerde in 1929 in de Duitse hoofdstad het flaneerboek ‘Spazieren in Berlin’, waarvoor de 93-jarige zoon nu een voorwoord schreef.

Stéphane Hessel, die zeven jaar was toen hij in 1924 met zijn ouders van Berlijn naar Parijs verhuisde, haalde herinneringen op aan zijn Berlijnse kindertijd. Hij vertelde ook uitvoerig over de ‘ménage à trois’ waarmee hijzelf en zijn oudere broer Ulrich in Parijs werden geconfronteerd. Moeder Helen Grund had een relatie met de Franse schrijver Henri-Pierre Roché. Roché publiceerde in 1953 over deze driehoeksverhouding een roman die door François Truffaut met Jeanne Moreau in de hoofdrol (‘Jules et Jim’, 1962) werd verfilmd. Over die relatie publiceerde Stéphane Hessel in 1994 ‘Le tourbillon de la vie, la vértitable histoire de Jules et Jim’ (Albin Michel).

‘Mijn vader wilde mijn moeder gelukkig zien en tolereerde die verhouding,’ aldus Hessel, die de vriendschap van zijn vader met de minnaar van zijn moeder benadrukte. ‘Het was geen “adultère”, iedereen wist van die verhouding, mijn vader wilde mijn moeder gelukkig zien.’

Terwijl zijn vrouw in Parijs was en voor Duitse modebladen schreef, werkte Franz Hessel als lector voor de uitgeverij Rowohlt in Berlijn. Hij publiceerde autobiografische romans (‘Pariser Romanze’), essays, gedichten en artikelen. Samen met Walter Benjamin, met wie hij goed bevriend was, vertaalde Franz Hessel grote delen van Prousts ‘A la recherche du temps perdu’ in het Duits. Benjamin zag in Hessel, in analogie met Louis Aragons ‘Paysan de Paris’, een ‘Boer van Berlijn’. In 1938 vluchtte de Jood Franz Hessel voor de nazi’s naar Frankrijk. Kort na zijn bevrijding uit het kamp Les Milles stierf Franz Hessel in 1941 op z’n 61-ste in Sanary-sur-Mer.

Zelf is zoon Stéphane Hessel gelukkig met de late roem die hem te beurt valt, al vindt hij het lastig dat hij nu op straat door iedereen wordt aangesproken: ‘Iedereen vraagt me of ik Stéphane Hessel ben. Dat kan ik niet ontkennen. Mijn beschermengel moet me uit dat lastige parket redden.’ Op het einde van de avond vergastte Stéphane Hessel, wiens kwikzilveren geest weer eens sprankelde, het publiek op een gedicht van Hugo von Hofmannsthal. Stéphane Hessel kent nog altijd zijn zowat honderd Duitse, Franse en Engelse lievelingsgedichten uit het hoofd.

Piet de Moor