Literatuurprijs Vlaamse provincies (2): Jeroen Brouwers over ‘Bittere bloemen’

Zes genomineerden dingen mee naar de vernieuwde Literatuurprijs 2011 van de Vlaamse provincies, ook Jeroen Brouwers die uitkomt voor de provincie Limburg.

Met Jeroen Brouwers sturen de Limburgers meteen een van de grootste nog levende schrijvers van het Nederlandse taalgebied het strijdperk in. Brouwers, die al jaren in het Limburgse Zutendaal verblijf houdt, is immers genomineerd met zijn recentste roman ‘Bittere bloemen.’

Het is het verhaal van de oude professor Julius Hammer, die tijdens een cruise naar Corsica verslingerd raakt op Pearlene, een oud-studente. Het contrast tussen de statige professor Hammer en deze Pearlene kan niet groter zijn. Al doet zij Hammer zowaar denken aan een schilderij van Cranach, in weerwil van haar klassieke aura is ze in al haar uitingen en gedragingen het archetype van het 21e- eeuwse breezersletje, met op de hoek van elke zin een ‘shit,’ ‘fuck’ of ander stopwoord waar Hammer de kriebels van krijgt. De eerste kennismaking tussen de professor en zijn jonge nimf was overigens geen groot succes. Destijds liep Pearlene nog kwaad uit Hammers college weg nadat deze haar schrijfsels al te nadrukkelijk op de hak had genomen. Maar wanneer ze elkaar jaren later op weg naar Corsica opnieuw tegen het lijf lopen, is van die animositeit weinig meer te merken. Al zal Pearlene nooit meer dan deernis en medelijden voelen voor Hammer, die gaande de reis steeds meer van zijn pluimen laat.

Met prikkelende spot zet Brouwers de keurige professor te kijk, temidden van het inferno van wansmaak dat de cruisevakantie voor hem in petto houdt. Voor een Brouwersroman is het een wat atypische, hypermoderne setting. Het cruiseschip Carta Mundi, van boven tot onder volgepakt met toeristisch vertier waar Hammer de rigueur een hekel aan heeft, verwijst ironisch naar de boot van de veerman mythische Charon. “Hammer is op weg naar de overkant van de Styx,”zegt Brouwers daarover. “Hij komt letterlijk in een andere wereld terecht. Voor de enen ligt daar een paradijs, voor de anderen de hel.”

En daar vindt de lezer ook de verklaring voor de melodramatische titel van Brouwers’ jongste: het is de doodssmaak die Hammer, allengs uitgeputter, in de mond krijgt. Daar helpt geen jong blaadje aan.

Deze roman lag lang op Brouwers’ werktafel, van 2001 tot 2011. Tussendoor drongen zich nog enkele andere boeken aan de schrijver op. Eerst de roman Datumloze Dagen, na het heengaan van zijn zoon. En vervolgens het vloekschrift Sisyphus bakens, een boek dat zijn oorsprong vond in Brouwers’ toorn over de prijs der Nederlandse letteren. “Dat het schrijven van deze roman een decennium in beslag genomen heeft, zo bijzonder is dat niet,” zegt Brouwers. “Aan ‘De Zondvloed’ heb ik twintig jaar geschreven, meneer.” In de tussentijd werden ook Brouwers’ ‘polemieken en korzeligheden’ gebundels onder de titel ‘Hamerstukken’. “Als ik terugblik, zitten daar van de beste stukken tussen die ik ooit heb geschreven,” zegt Brouwers. “Maar dergelijk werk wordt nooit voor prijzen genomineerd.”

Wat Brouwers meer lijkt dwars te zitten, is de autobiografische interpretatie van zijn jongste boek. Het is voor de lezer aanlokkelijk om Hammer als een alter ego te zien van Brouwers, die de afgelopen jaren wel eens in het nieuws kwam met gezondheidsperikelen. Brouwers kan zich erover opwinden. “Ik ben niet Hammer, zo simpel is dat. Ik ben geen minister geweest en geen professor, ik ben nog geen 80 jaar, ik ga niet op cruise. De ervaring van mijn jaar in het ziekenhuis schemert wel in de roman door, maar dat maakt van ‘Bittere Bloemen’ nog lang geen autobiografische roman.” Of, zoals het (ironisch?) klonk bij de presentatie van de roman in de Mechelse boekhandel De Zondvloed: “Zo’n kankeraar als die man is, dat ben ik toch helemaal niet?”

Michiel Leen