Literair EK: totaalvoetbal en wodka voor de doelman

Naar aanleiding van het EK 2012 reflecteren enkele Poolse en Oekraïense auteurs zowel kritisch als geamuseerd over het voetbal en hun land.

Polen en Oekraïne zijn de gastheren van het EK 2012. Het spel begint vandaag. Enkele Poolse en Oekraïense schrijvers geven kritisch tekst en uitleg bij het sportplezier. Ze doen dat in boeken en verzamelbundels die recent in Duitsland verschenen.

Een geniale manipulator van de media, van wie zelfs Berlusconi nog iets kan leren. Zo wordt Julia Timosjenko door de controversiële Oekraïense schrijfster Oksana Saboesjko (°1960) in haar essaybundel ‘Planet Wermut’ (Literaturverlag Droschl) gedefinieerd. De ex-presidente en gevangene van de wraaklustige president Viktor Janoekovitsj is allicht het bekendste gezicht van de Kiëvse oligarchie, die stevig gelinkt is aan de voetbalwereld. Verdient Timosjenko het om de spelbreekster van het voetbalfeest te zijn? Moet Oekraïne geboycot worden?

De kritiek op de handelwijze van de Oekraïense autoriteiten is in elk geval met het naderen van het EK overal verstild, ook in Duitsland, waar ze het felst was. Misschien speelt het onzalige Duitse voetbalverleden een rol in die terughoudendheid. Op 9 augustus 1942 speelde het Kiëvse FC Start tegen Flakelf, de Duitse Wehrmacht, die met 5/3 verslagen werd. De meeste Oekraïense spelers betaalden een hoge prijs voor hun overwinning: acht spelers kwamen in een concentratiekamp terecht, vier stierven er.

Die beruchte wedstrijd, door de Sovjets ook wel ‘Mattsj smerti’ of dodelijk match genoemd, is legendarisch, ook al strijden de Duitsers het verband tussen de Oekraïense overwinning en het tragische lot van de zegevierende Oekraïense spelers nog altijd af. Terugblikkend in het verleden zijn de Duitsers uiteraard altijd de morele verliezers, ook in de voetbalsport. In 1934 trok een NSDAP-knokploeg naar het Genadia-stadion in Danzig met een bord waarop stond: ‘Joden en Polen buiten.’ Ook die actie is in Polen niet vergeten.

Zulke anekdoten over het Duitse, Poolse en Oekraïense voetbal, geschreven door Poolse en Oekraïense schrijvers die de EK-voetbalsteden Gdansk, Warschau, Posen, Wroclaw (Breslau), Lviv (Lemberg), Kiëv, Charkiv en Donetsk portretteren, zijn verzameld in de essaybundel ‘Totalniy Futbol’ (Suhrkamp). Uit de bijdragen leer je het een en ander over de voetbalwereld in het uiterste oosten van Centraal-Europa, bv. dat Dynamo Kiëv in de Sovjettijd de ploeg was die het meest ‘op zijn Hollands’ speelde, wat te danken was aan de legendarische trainer Valeri Lobanovski, die het concept van de flexibele speelstijl, ’totale voetbal’ genoemd, in de jaren zeventig vorige eeuw van onze noorderburen afkeek.

Volgens de logica van ‘Totalniy Futbol’ kan Oekraïne weer Europees kampioen worden als de Oekraïense ploeg zich bezint op de tradities van die Lobanovski. Helemaal uitgesloten is dat niet, beweren sommigen, omdat Oleg Bochin, bijgenaamd Blocha (vlooi), de nationale trainer van het Oekraïense elftal, jaren onder ‘commandant’ Lobanovski heeft gevoetbald.

Verder is er nog de verzamelbundel ‘Wodka für den Torwart’ (Verein TransLit), het werk van elf Oekraïense auteurs die echter geen nationale schrijversploeg vormen. In het boek nemen gelukkig ook schrijvers het woord die van voetbal geen hoekje kaas gegeten hebben. Tot die categorie behoort Tanja Maljartsjoek, die een lofzang op Kiëv aanheft: ‘Maar zo is de stad. Ze laat zich niet kussen. Misschien heeft ze ook helemaal geen liefde nodig. Ze zit met mijn vriendin op het balkon, rookt, bestrijdt de duiven en wacht erop dat er weer andere tijden aanbreken.’ In deze bundel gaat om doorgaans om zelfkritische stukken waarin het tekort aan condooms voor het EK in Polen even goed wordt aangeklaagd als het gebrek aan democratie in Oekraïne.

Piet de Moor

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content