Knack zomerthrillers (4): ‘Spion aan de muur’ van John le Carré

Elke woensdag zit in Knack een voordeelbon waarmee je voor slechts 7,95 € een topthriller kunt kopen. John le Carré voert ons naar de Koude Oorlog en de Muur van Berlijn.

Vijftig jaar geleden schreef John le Carré ‘Spion aan de muur’. Het was zijn derde misdaadroman en meteen een wereldsucces. Een meesterwerk dat een halve eeuw later nog even actueel en fris blijkt als toen het voor het eerst werd gepubliceerd. Ook al staat de Berlijnse Muur er al 23 jaar niet meer en lijkt de Koude Oorlog voor heel wat lezers verre geschiedenis.

Ja, ‘Spion aan de muur’ speelt tijdens de Koude Oorlog, een periode waarin twee grootmachten tegenover elkaar stonden. Maar Le Carré’s roman gaat in de eerste plaats over mensen, over gevoelens, bedrog, verraad, illusies en desillusies, over manipulatie, liefde en haat, over macht. En vooral over onmacht. De onmacht van de kleine man en vrouw. Over u en ik.

Ian Fleming was al aan zijn tiende James Bond-roman toe toen ‘Spion aan de muur’ verscheen. 007 was razend populair, ook al door de films. Een sexy held omringd door sexy vrouwen, snelle auto’s, de beste drank, de meest luxueuze vakantieoorden. Hoe anders waren de spionnen van Le Carré. Ze reden met de bus in plaats van met een Aston Martin, ze hadden een affaire met een onderbetaalde eenzame bibliothecaresse in plaats van met een seksbom.

De Britse geheime dienst stuurt Alec Leamas naar het toenmalige Oost-Duitsland. Hij moet ervoor zorgen dat Fiedler, de tweede in bevel bij de Duitse contraspionage, in ongenade valt bij Mundt, het hoofd van de afdeling. Leamas moet zich in het hele opzet voordoen als een overloper. In feite was Mundt jarenlang een dubbelspion die ook voor de Britten werkte. En Fiedler staat op het punt hem te ontmaskeren. Leamas, een onwetende pion in het schaakspel van de Britse Inlichtingendienst, moet en kan de schijn niet al te lang ophouden. Wel lang genoeg om ervoor te zorgen dat Fiedler vermoord wordt en Mundt zijn voor de Engelsen strategische positie bij de Oost-Duitse dienst kan behouden. Leamas en Fiedler worden opgeofferd. De kleine vissen sterven, aan welke kant van de muur hun vijver ook mag liggen. Maar geen nood: ‘offeren van spionnen betekent maar een minieme kostenpost’.

Met ‘Spion aan de muur’ bracht John le Carré literair en moreel fatsoen in de spionageroman. Hij gaf het genre zelfs een eigen vocabularium: het circus stond voor de Britse Geheime Dienst, een mol was een agent die in een vijandige dienst infiltreert, de neven waren de Amerikanen. De verontwaardiging van Le Carré is in de loop van de jaren niet verminderd. Eerst bitter over het vernederende spel dat spionnen spelen binnen structuren die hen compleet machteloos maken. Later strijdlustig over hetgeen in het Midden-Oosten gebeurt en over de macht van de grote farmaceutische bedrijven die Afrika als hun proeftuin zien. Multinationals zijn zeker even vals als een geleide staatseconomie. Als niemand anders schrijft hij in een briljante stijl al vijftig jaar wereldgeschiedenis, van de Koude Oorlog tot Al Qaeda. En bovendien soms heel voorspellend. John le Carré wordt dit jaar 81.

Fred Braeckman