Internet(je) van papier

Benno Barnard verdwaalde in het papieren internet dat zijn vader hem heeft nagelaten – en kon niet meer ophouden met associëren. Vandaar deze dubbele, extra lange bijdrage.

An Epistle from Mr Pope to Dr Arbuthnot
(…)
Why did I write? what sin to me unknown
Dipt me in ink, my Parents’ or my own?
As yet a child, nor yet a fool to fame,
I lisp’d in numbers, for the numbers came.
I left no calling for this idle trade,
No duty broke, no father disobey’d.
The Muse but served to ease some friend, not wife,
To help me thro’ this long disease, my life.
(…)

Alexander Pope
Uit: ‘The Poems of Alexander Pope, Twickenham Edition’ (Taylor & Francis Ltd, 1993)
________________________________________________________________
Wat heeft mij tot de schrijverij genoopt? Wiens zondigheid heeft mij in inkt gedoopt? Als kind dat nog niet gaf om grote namen. Lispelde ik voeten, want de voeten kwamen. Ik gaf geen leest op voor dit ijdel vak, Noch plicht; geen vader die ik tegensprak. De Muze diende om vrienden te verlichten, En mij dit lange zieke leven door te dichten. Vertaling B.B.


Mijn vader is dood maar zijn geheugen staat bij mijn zus uitgestald op tientallen planken.

Dwalend door de Engelse bibliotheek die ik heb geërfd, helaas zonder een bijpassend landhuis dat al die duizenden boeken onderdak zou kunnen bieden, zodat ze nu, in afwachting van betere tijden, voorlopig bij mijn zus staan, neem ik Barchester Towers van Anthony Trollope (1815-1882) ter hand – en daarmee veroorzaak ik onverhoeds een literair-historische kettingreactie.

Mijn vader was dol op Trollope, die hij liefhebbend ‘oom Anthony’ placht te noemen. Oom Anthony was een levende aanwezigheid in ons huis, hij werd dikwijls geciteerd en de belevenissen van zijn personages golden als de lotgevallen van onze Engelse oudtantes en oudooms.

Het boek dat ik vasthoud is onmiskenbaar Edwardian: een leren band met een goudopdruk die bloemen voorstelt. We schrijven 1905: Victoria, deze Nobomummy, is dood, Bertie zit als Edward VII op de troon en reeds verwilderen de zeden. De huidige smaak, schrijft de inleider, is te vulgair om Trollope te kunnen waarderen: ‘At present the public taste is rather against him, and has been for some time glutted with work of a more meretricious character, which gives the ginger hot in the mouth.’

Glutted, volgepropt, meretricious, hoerig… Het Engels is heus geen betere taal dan het Nederlands: dat taalverwerpingssyndroom van ons is niets anders dan een betreurenswaardig uitvloeisel van de verloren heerschappij over de internationale wateren. Maar het Engelse vocabulaire is wel reusachtig – het is dan ook onverzadigbaar en heeft verscheidene andere talen min of meer in hun geheel verzwolgen, waaronder het Latijn. Gelukkig hebben mijn ouders nooit gevraagd of die taal wel in mijn belevingswereld paste en werd ik harteloos naar het gymnasium gezonden. ‘Je kletst weer als een senex meretrix,’ placht mijn vader te zeggen als hij vond dat ik weer eens aan het ouwehoeren was. Zo bouw je als kind natuurlijk wel een woordenschat op. Zou hij meretricious voor het eerst in deze inleiding zijn tegengekomen, het toen hebben opgezocht en meteen ook maar de etymologie ervan? Het is een van die tics waarmee hij mij heeft opgescheept: zonder de etymologie ken je het meisje maar niet haar ouders.

‘If Pope lisped in numbers, Anthony Trollope may be said to have been born an author. His mother, Frances Trollope, was a prolific writer herself,’ lees ik in de inleiding.

Uit de kast met naslagwerken trek ik ‘The Oxford Companion to English Literature’ te voorschijn, ‘Edited by Margaret Drabble’ (OUP, 1985). Ik begin te bladeren. Weinig bezigheden in dit ondermaanse verschaffen mij evenveel zintuiglijk als intellectueel genot; bladeren is er daar een van.

Frances Trollope (1780-1863) blijkt een in haar tijd tamelijk bekende schrijfster van reisverhalen te zijn geweest, die erin slaagde 114 boeken te publiceren na haar vijftigste, want ze begon pas met schrijven toen ze gedwongen was in plaats van haar rampzalige echtgenoot geld te verdienen. In 1834 vluchtte het gezin van deze mislukte advocaat en amateurboer voor schuldeisers naar België, waar ze anderhalf jaar zouden blijven…

Voorwaar, een heel bevredigende uitbreiding van mijn beperkte kennis. Maar hoe zit het nu met Pope? Wat betekent die raadselachtige opmerking over dat lispelen in getallen? ‘The Oxford Dictionary of Quotations’ (OUP, 1979) is een buurman van Mrs Drabble. In de index vind ik de juiste verwijzing naar pagina 378, citaat n° 21:

As yet a child, nor yet a fool to fame, I lisp’d in numbers, for the numbers came. Eronder een referentie naar 366:23. Ik blader terug. Op pagina 366 staan deze regels van Ovidius:

Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos Et quod temptabam dicere versus erat. Of its own accord my verse would come in the right
rhythms, and what I was trying to say was poetry.

Die rare numbers van Pope zijn blijkbaar hetzelfde als de numeros bij Ovidius, hier vertaald als rhythms.

Nu heb ik de ‘Oxford English Dictionary’ nodig, niet de Beknopte maar de Reusachtige met het vergootglas… Hij woont een verdieping lager dan mevrouw Drabble. Volume I A-O, pagina 1954, Number, betekenis 17: ‘Conformity, in verse or Music, to a certain regular beat or measure; rhythm.’

De jeugdige Alexander Pope telde met andere woorden al mompelend en lispelend zijn versvoeten en leerde op die manier poëzie schrijven, terwijl oom Anthony de zoon van zijn moeder was, gepredestineerd om te schrijven. Dat betekent die vreemde zin dus. Zo schiet ik niet erg op met de inleiding van ‘Barchester Towers’, maar leerzaam is het allemaal wel.

Ik verplaats het bibliotheektrapje naar de kast met de auteurs van N tot P en klauter naar Pope. De Twickenham Edition telt elf delen, die ik in drie keer naar beneden zeul. Op de grond gezeten te midden van 5796 bladzijden, vind ik Doctor Arbuthnot terug in deel III ii, ‘Epistles to Several Persons, edited by F. Bateson’. Het gedicht blijkt te dateren uit 1734 en is een satirische discussie met John Arbuthnot, die nog lijfarts is geweest van Queen Anne (zat van 1702 tot 1714 op de troon). In het Epistel worden grappen over allerlei Vooraanstaande Leden van de Britse samenleving gemaakt, die stuk voor stuk een toelichting vereisen. Ik lees het vele pagina’s tellende gedicht veel te vluchtig, maar enkele gevleugelde citaten uit de trommel geheten Pope ontsnappen toch niet aan mijn scannend oog, zoals ‘Who breaks a butterfly upon a Wheel’ and ‘Damn with faint praise’ – ik hoor mijn vader ze aanhalen.Ongetwijfeld staan ze ook in het ‘Citatenwoordenboek’.

‘I lisp’d in numbers…’ Goed; maar waarom brengt hij dat ‘wife’ ter sprake? Rijmdwang? Was Pope eigenlijk getrouwd?

Terug naar 1985, terug naar Margaret Drabble en haar boek over de Engelse literatuur. Alexander Pope (1688-1744). Ziekelijk. Werd maar 4 feet 6 inches lang en had een bochel. Trouwde nooit, al was er sprake van een minnares. Katholiek. Schreef in rijmende zogenaamde ‘heroic couplets’. Maar waarvoor heeft de westerse beschaving Wikipedia? Zoekt u het verder zelf maar op.

In elk geval was de satiricus Pope werkelijk erg grappig. Soms had hij aan een epigram genoeg, zoals het welbekende ‘Epigram Engraved on the Collar of a Dog which I gave to His Royal Highness’:

I am his Highness’ dog at Kew; Pray, tell me sir, whose dog are you? Of het ‘Epigram from the French’:

Sir, I admit your gen’ral rule That every poet is a fool; But you yourself may serve to show it That every fool is not a poet. Voor de gevoelsuitstorting (gevoelsopwekking lijkt me een betere definitie van de lyriek) had hij geen talent; maar in die 1 m 37 zat de hele kritische, rationalistische geest van zijn eeuw opgesloten. De ‘getallen’ van het ritme passen daar mooi bij: een gedicht zoals de sarcastische conversatie met Dr Arbunoth is als het ware gestructureerd door een telraam, in vijfvoetige jamben.

Ritme? Dat was betekenis 17 van Number in de ‘Oxford English Dictionary’, maar jamben zijn metrische eenheden, geformaliseerd ritme dus. Terug naar mevrouw Drabbles dikke onderbuur. En zie, hoe luidt betekenis 18b van Number, plural? ‘Metrical periods or feet; hence, lines, verses.’

Ritme, metrum, versvoeten, prosodische schema’s… Die hele neurotische rimram reikt bij mij tot diep in het anale (daar wilt u, lezer, echt niks over weten); maar voor Pope was het zingende wiskunde.

Trollope! Nu ben ik zowaar oom Anthony vergeten! En onmiddellijk wil ik weten waar in België het gezin Trollope nu precies naar toe is gevlucht toen de schrijver negentien was. Deze prangende vraag heeft dezelfde uitwerking als een woord dat ik niet ken: om de betekenis ervan te ontsluieren haast ik me naar het woordenboek, en zo haast ik me nu naar ‘An Autobiography’ (1883, postuum gepubliceerd). Het boek woont op dezelfde plank als ‘Barchester Towers’.

‘Then we followed my father to Belgium, and established ourselves in a large house just outside the walls of Bruges.’ (Niet ver van de kleuter Gezelle dus.) Het is een dramatisch verhaal, het leven van deze economische vluchtelingen: de tering sluipt binnen, en pas nadat de vader en een broer in Brugge begraven zijn, keren de overlevenden terug naar Engeland, waar Trollope met de regelmaat van een metronoom aan zijn romans zal beginnen te schrijven, voortgedreven door de kracht van rundvlees en de inspiratie van bier. Romans die zo realistisch zijn als wanneer een reus een brok uit de aarde had gehakt en onder glas geplaatst, terwijl alle bewoners doorgaan met hun dagelijks leven en er geen idee van hebben dat ze tentongesteld worden. Dat vindt Nathaniel Hawthorne in 1860 tenminste. Trollope haalt het in zijn autobiografie instemmend aan.

Welaan, lezer, het bovenstaande maakt u misschien duidelijk waarom ik nogal argwanend sta tegenover dat oeverloze externe geheugen van het internet. Al die boeken van mijn vader, met al hun trefwoorden en hyperlinks, zijn geschakeld tot een coherent en overzichtelijk, want beperkt internet, dat wij sinds mensenheugenis een bibliotheek noemen.