Het Vlaamse literaire erfgoed in 15 vensters

Op het moment dat in Vlaanderen het idee van een literaire canon blijkbaar wordt afgevoerd, stelt Knack zijn aanzet tot een dynamische, multimediale literatuurcanon voor.

Toen de Nederlandse Taalunie in 2008 aan zijn Vlaamse partner de vraag stelde om ook een twintigtal Vlaamse werken en auteurs aan het pantheon van 64 Nederlandstalige onsterfelijken toe te voegen, stelde Knack zelf zijn Top 50 van de Vlaamse literatuur voor. Vandaag blijkt dat de canondiscussie in Vlaanderen is dichtgeslibd en neemt Knack opnieuw het voortouw. Geen lijstje van namen en werken maar een tapijt van literaire knooppunten wordt uitgerold dat daarenboven internationaal en multimediaal kan worden aangevuld.

Van de canondiscussie die in het zog van Knacks canonvoorstel in april 2008 op gang kwam, blijft vandaag nog weinig over. Drie jaar na het opstarten van het canonhoofdstuk heeft Vlaanderen de canondiscussie achter zich gelaten, aldus Dirk Terryn, beleidsmedewerker literatuur van de CANON Cultuurcel binnen het onderwijsministerie. Hij herinnert zich de gesprekken rondom de literaire canon die onder impuls van het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) met diverse (onderwijs)partners zijn gevoerd. Terryn: ‘Daaruit bleek een grote bezorgdheid voor het literaire erfgoed maar werd het opstellen van een canon als oplossingsstrategie verworpen. Wel werd er gesuggereerd om bij de herziening van de eindtermen het begrip literair erfgoed sterker te expliciteren. Want in de leerplannen vonden we doelen rond dit leesonderwijs niet altijd geconcretiseerd.’ Carlo Van Baelen, afscheid nemend directeur van het VFL, maakte in zijn ‘Aanzetten tot een meerjarenplan 2011-2015’ van het literair erfgoedbeleid nochtans één van de speerpunten die zijn opvolger Koen Van Bockstal vanaf 2012 dan zal moeten hard maken. Benieuwd hoe die aandacht voor het literaire erfgoed concreet tot uiting zal komen, nu de canonpiste blijkbaar wordt verlaten.

Ondertussen heeft de economische crisis ook in Nederland zijn sporen nagelaten. Karlijn Waterman, senior projectleider bij de Taalunie, wacht naar eigen zeggen nog altijd op een Vlaams antwoord rond de canonkeuze. Op dit moment komt dit misschien niet slecht uit, aldus Waterman. Ze merkt op dat de staatssecretaris van Cultuur Halbe Zijlstra (VVD) in zijn besparingsnota immers ook de subsidie voor de uitgave van literatuurhistorisch belangrijke werken wou beperken.

Ronald Soetaert, dé autoriteit op het gebied van literatuurdidactiek in Vlaanderen, was een pionier in het canononderzoek. ‘Schermen met geletterdheid’ noemde hij zijn crossmediale aanpak meer dan 10 jaar geleden al. Samen met collega Guy van Belle haalde hij de literatuur uit haar papieren cocon en legde hij de nadruk op de basisverhalen die in de wereldliteratuur steeds weer terugkeren. Hij creëerde multimediale displays rond onder andere Don Quichote en Robinson Crusoe. Via de computer kon je surfen naar tekst-, beeld- en klankmateriaal rond het thema van de gekke ridder die de wijde wereld intrekt of de stugge bewoner op zijn eiland die de beschaving heropbouwt.

Ook in de onderstaande naar de Nederlandse historische canon gemodelleerde proefversie draait het om betekenisclusters maar we beperken ons tot de Vlaamse letteren. Natuurlijk zou deze lijst moeten worden aangevuld met de goude ouden uit andere literaturen, kunsten én media. Op die manier zou een matrix van klassieke cultuur- en mediaproducten kunnen worden samengesteld die onontbeerlijk is om de hedendaagse culturele scène te verstaan. Wie deze matrix-oefening maakt voor ‘Leve de underdog’ (cluster 1) zou bijvoorbeeld Monthy Pythons’s Holy Grail (film) en De Neveneffecten (tv) kunnen inbrengen. Voor ‘Samen uit samen thuis’ (cluster 2) gaat dat onder andere om My dinner with André (film) en Komen eten (tv). Voor het derde venster ‘Hoger lager’ wordt dat knipoogje naar andere media : Vlaamse Primitieven (schilderkunst), Aziatische cinema enzovoorts.

Om de criticasters van deze denkoefening voor te zijn. Natuurlijk zijn 15 vensters veel te beperkt om het hele spectrum van de Vlaamse literatuur te vangen. Maar niemand belet je om het raamwerk uit te breiden trouwens. Kortom, dit is een canon under construction.

Wie liever de klassieke literaire canon hanteert, kan terecht bij Paul Claes. Zonder beleidsplannen of financiering heet hij zich ontpopt tot mister canon bij uitstek. Met het prachtig uitgegeven ‘Lyriek van de Lage Landen. De canon in 80 gedichten (2008)’ en ‘De tuin van de Franse poëzie. Een canon in 100 gedichten (2011)’ maakte hij bloemlezingen van de onsterfelijke Nederlandstalige en Franse poëzie die verplichte leerstof in alle leraarsopleidingen Nederlands en Frans zouden moeten zijn maar die ook de liefhebber van onvergankelijke poëzie veel leesplezier zullen schenken.

Frank Hellemans