Lukas De Vos

Het Brussels syndroom van Buelens en Vermeiren: werd de Brexit afgedwongen door de Dark Force?

Lukas De Vos Europakenner

Marc Buelens en Raf Vermeiren grijpen de Brexit aan om de politieke satire Het Brussel Syndroom te schrijven die drie ziektekiemen blootlegt: de onmacht van de politici, de opmars van de onbetrouwbare sociale media en het rijzend populisme.

Gechargeerde boeken, ik hou daarvan. Natuurlijk heft de satirische ondertoon de onvermijdelijke ongeloofwaardigheid op, maar de kern van het betoog blijft bewaard: zoals het gebrek aan toepassingsmogelijkheden van de wetenschappen de parodie van Jonathan Swifts Laputa in Gulliver’s Travels overleeft, zo blijft ook de driedubbele waarschuwing in Het Brussel Syndroom overeind ondanks de bijna lachwekkend gelijktijdige ontvoering van zes Europese commissarissen.

Die waarschuwing heeft alles vandoen met de ondermijning van de democratische rechtsorde. Buelens & Vermeiren grijpen de Brexit aan om een politieke satire te schrijven die drie ziektekiemen blootlegt: de onmacht van de politici; de opmars van de onbetrouwbare sociale media; en het rijzend populisme. Een geheimzinnige groepering, de Dark Force, maakt gebruik van een schermbeweging, GEBTE, Give Europe Back to the Europeans, om de Europese Raad en haar president, de Vlaming Thomas Van den Broeck, onder druk te zetten.

Het doel is eerst onduidelijk, blijkt uit de dreigmail: ‘Hoe kan de EU het verloren vertrouwen van haar kiezers terugwinnen?’ Als de president niet antwoordt, wat hij uiteraard niet doet, zullen er represailles volgen. De ontvoeringen. En niet zomaar willekeurige, wel commissarissen van de grote landen (niet uit Oost-Europa) en van Malta, dat begin 2017 voorzitter was van de EU en nu verwikkeld zit in een moordschandaal op een journaliste dat perfect past bij de paranoia die Het Brussel Syndroom verspreidt.

Ze worden mondjesmaat vrijgelaten, maar in spectaculaire omstandigheden, die de zwaktes van de commissarissen vaak letterlijk blootleggen. Zo wordt als eerste de Maltees teruggevonden aan het paviljoen der ‘Menschelijke Driften’, in een kuip vol seksfoto’s met minderjarigen en kinderen. ‘The Brussels Sprouts Paedophile’ is de eerste die het vertrouwen in de Commissie ondermijnt. Het vergaat de vijf anderen niet beter, al gaat het boek vooral in op Anna Wetzel, die haar opsluiting moeilijk verteert en uiteindelijk als slogan moet dienen tegen de detacheringsrichtlijn en de Poolse loodgieter.

Het is het enige standpunt van de commissarissen dat de auteurs gebruiken, naast dat van de voorzitster van GEBTE, en dat van de drie cruciale personen: Van den Broeck, onderzoeksjournaliste Marie Vaerewijck (zou oud-Belga-directeur Willy Vaerewijck de inspiratiebron geweest zijn?), en de Britse onderhandelaar David Fox Cabane. Het afpersingcomplot blijkt al snel een ‘game of diplomacy’ te worden (netjes uitgelegd in een voetnoot). Het spel – ontwikkeld door Allan Calhamer – simuleert voor zeven spelers een strijd tussen grootmachten. Het steunt op het gebruik ‘van vertrouwen door het te misbruiken’. Het bevat drie fasen: de onderhandeling, gecontroleerde bewegingen, de afwikkeling – net de drie afdelingen in deze thriller zonder doden of politie-inspecteurs; de eerste fase duurt vrijwel het hele boek lang.

Buelens en Vermeiren maken omstandig gebruik van hun kennis van hedendaagse technologie: encryptie, gebruik van de Dark Room, overschakeling van Instagram op Telegram, hacking, statistische waarschijnlijkheidsbereking. Hun verleden kunnen ze maar moeilijk verbergen. Vermeiren was actief op de kabinetten van Schauvlieghe en Crevits – al valt te betwijfelen of hij recht in de katholieke leer is, zoals al bleek uit zijn eerste, deerlijk mislukte roman Moord in de Basiliek met godgeleerde en woordvoerder van het aartsbisdom Jürgen Metdepenningen. Vermeiren kent het politieke wereldje, en zorgt voor de plot en de eerste versie. ‘Maar ik woon nu al zeven jaar in Genève, op duizend meter hoogte, ik bekijk alles in Brussel met meer afstand en vanuit objectiever perspectief’.

Buelens is emeritus hoogleraar van de Vlerick Business School, wiskundige psychologie is zijn dada. Hij woonde tot voor kort in Londen, en schreef nogal wat boeken over management, en columns in Trends. ‘Het gaat om strategie, karakters die tegenstrijdig moeten zijn, en sfeer’, zegt hij.

Zijn ze in de plot bijzonder geslaagd, houdt de snelle afwisseling van invalshoek de lezer geboeid (in 95 korte hoofdstukken), is de samenhang onberispelijk, staat hun kennis buiten kijf, al is ze her en der wat pedant (van Birkenstockliberalen tot Bayesiaanse Analyse; de eindredacteur heeft gelukkig die uitleggerige houding danig gereduceerd), aan de stijl dient nog geschaafd. Buelens & Vermeiren vallen dan wel terug op bestaande linkse pamfletten uit hun jeugd, maar de houterigheid waarmee Vaerewijck persberichten en artikels schrijft tart elke verbeelding. Elke hoofdredacteur zou die teksten weigeren en laten herschrijven. De geur van de Schrijfacademie walmt op uit ‘essayistische’ invoegingen, en de angst voor langere zinnen.

Maar dat doet niets af aan de originaliteit van de plot. Een knap staaltje van adembenemende fantapolitica. Het inzicht van de politiek komt nooit voor de crisis. ‘Deze strijd kunnen we niet winnen’, betoogt de Europese president. ‘Europa is niet competitief, niet op economisch vlak, niet in de besluitvorming. De Dark Force heeft ons geraakt op het moment dat we het kwetsbaarst zijn’. De Brexit. De vraag is alleen wie de Dark Force is of manipuleert. Een geheime dienst? Een lobby? Een samenzwering van verschillende machten? Enkele EU-lidstaten? Het doel, de inzet van het ‘game of diplomacy’ was al weggegeven van bij het begin: de desintegratie van Europa. ‘Sovjet-Unie bis’. Maar cui bono? Alleen een diplomatieke meesterzet kan de oplossing brengen.

Het Brussel Syndroom teert op een aangejaagd tempo, diepgravende kennis, en het hart op de rechte plaats. Het is een spiegel die de inertie van de Europese bureaucratie en de misbruiken op de niet gecontroleerde niveaus voorhoudt. Het is ook een uiterst leesbaar pamflet tegen de populistische ondergraving van de rechtsstaat, “en wie niet langer de scheiding tussen de uitvoerende en de rechterlijke macht erkent, ondermijnt de democratische waarden”, zegt Buelens ferm. De schrijfzwier is er nog niet helemaal, het (com)plotdenken daarentegen staat er. So above as below, wat geldt voor de Europese Unie is per definitie ook toepasbaar op de lidstaten. Polen en Hongarije spelen met vuur, nu ze afdrijven naar een autoritair bewind met miskenning van de Europese Verdragen die ze zelf hebben ondertekend. Het ingrijpen van Spanje in Catalonië ruikt naar bedenkelijke methodes. Het euroscepticisme is een virus dat een radicale remedie behoeft. Want ‘het blijft ontluisterend hoe het parlemnet bij de Brexit buitenspel werd gezet’, huivert Buelens. ‘En dat is de verantwoordelijkheid ook en vooral van de politici’, voegt Vermeiren eraan toe.

Ze hebben de smaak te pakken. Twee nieuwe projecten zijn in voorbereiding. ‘Het eerste kregen we op een cruise tussen Miami en Europa twee jaar geleden’, lacht Vermeiren. ‘We zaten daar nogal afgezonderd, met weinig communicatiemogelijkheden. Toen hebben we een plot ontworpen dat de farmaceutische industrie, en vooral de pseudowetenschappelijke voedingsadviezen in het vizier zal nemen. Wetenschappers die betaald worden door multinationals, het blijft bedenkelijk’. Om het niet over de auto-industrie of de glyfosaten te hebben, dacht ik er bij, en al de lobbyisten die Commissie en Parlement bestoken met aangeleverde (nep)resultaten van onderzoek. Het boek had al klaar moeten zijn, maar de ontwikkelingen met de Brexit hebben zowel dit project als Het Brussel Syndroom vertraagd. Het tweede ontwerp keert terug naar de Unie. De president van Europa, nu de Italiaan Monti, is dood, zijn begrafenis wordt voorbereid. Welke rol wordt toebedeeld aan zijn zeer begaafde dochter? Voor wie moet of kan zij rijden? Come and see next year!

Marc Buelens & Raf Vermeiren, Het Brussel Syndroom. Antwerpen/Amsterdam, Houtekiet 2017, 288 blz.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content