Heinrich von Kleist herdacht

Voor 200 jaar, op 21 november 1811, pleegden Heinrich von Kleist en zijn vriendin Henriette Vogel zelfmoord aan de Berlijnse Wannsee.

Het idyllische parkje met de grafsteen van Kleist in de Bismarckstrasse aan de Kleine Wannsee is opnieuw aangelegd. Maar ook tijdens de restauratiewerken lagen er altijd bloemen op het graf van Heinrich von Kleist (1777-1811) en Henriette Vogel (1780-1811). De grafsteen van 1941 heeft nu voor de gelegenheid een metamorfose ondergaan.

De oudste grafsteen dateerde van 1859. In die steen was een vers van de Joodse dichter Max Ring gegraveerd. Von Kleist werd door Ring als volgt vereeuwigd: ‘Er lebte, sang und litt/ in trüber, schwerer Zeit/ / Er suchte hier den Tod/ und fand Unsterblichkeit.’ (Hij leefde, zong en leed in troebele, moeilijke tijden. Hij zocht hier de dood en vond onsterfelijkheid.).

De nazi’s verdroegen dat Joodse opschrift niet. Ze verwijderden de grafsteen, die inmiddels spoorloos is. Ze plaatsten in 1941 een nieuwe grafsteen waarin een citaat uit Kleists drama ‘Prinz Friedrich von Homburg’ was gebeiteld: ‘Nun/ o Unsterblichkeit/ bist du ganz mein.’ Die grafsteen is nu opgekalefaterd. Nieuw is dat op de achterzijde de naam van Henriette Vogel wordt vermeld, en dat het vers van de Joodse dichter Ring weer is aangebracht.

In Berlijn wordt de dood van Kleist overal herdacht. In het Berlijnse Ephraim-Palais en in Frankfurt-an-der-Oder, de geboorteplaats van Kleist, lopen interessante tentoonstellingen over zijn leven en werk. In het Berlijnse Gorki-theater wordt zijn hele theateroeuvre opgevoerd. Overal wordt Erich Rohmers film ‘Die Marquise von O.’ (1976) naar Kleists gelijknamige novelle vertoond. De trappen van het Berlijnse Neue Museum doen dienst als podium waarop een marionettenspel naar Kleists bloedige drama ‘Penthesilea’ wordt opgevoerd.

Het ene Kleist-boek volgde het andere op, maar het beste is verreweg de bij Fischer verschenen biografie ‘Heinrich von Kleist’ van de zestigjarige Keulense professor Günter Blamberger, die tevens voorzitter van het Kleist-genootschap is. Over de actualiteit van Kleist, die behalve dramaturg ook filosoof, dichter en journalist was, zegt Blamberger: ‘Misschien ligt de moderniteit van Kleist in het feit dat zijn personages altijd op de rand van de afgrond staan en af te rekenen hebben met crisissen, oorlogen en aardbevingen. Ook wij leven in onzekere tijden en Kleist, die zo graag een gepland leven geleid zou hebben, is de auteur van de absolute onberekenbaarheid.’

Op 21 november is het ‘Kleist Reading Day’. Dan wordt het werk van Heinrich von Kleist in de hele wereld voorgelezen, tot in Nieuw Zeeland. Maar al is Kleist, die in zijn tijd totaal werd miskend, inmiddels wereldberoemd, toch is zijn oeuvre slechts in het Frans, Hongaars en Japans helemaal vertaald. In Japan is Kleist zelfs de meest gespeelde theaterauteur, wat misschien ook geen toeval is.

In Duitsland woeden inmiddels nogal wat debatten over de vraag of Kleist en zijn vriendin werkelijk in Wannsee begraven liggen, hoewel er weinig reden is om daaraan te twijfelen. Over dat onderwerp verschijnen nog altijd pamfletten, artikels en hele boeken. Het enige wat zeker is, is dat de geest van Heinrich von Kleist nog altijd over de Kleine Wannsee zweeft. ‘De waarheid is, dat ik hier op aarde niet kon worden geholpen,’ schreef von Kleist over zichzelf.

Piet de Moor