Hans Fallada (1893-1947) is niet meer te stuiten

In Duitsland komt de Frankfurter Allgemeine Zeitung nog eens terug op het weergaloze succes van Hans Fallada’s ‘Alone in Berlin’, de Engelse vertaling van ‘Jeder stirbt für sich allein’ (1947).

De Frankfurter Allgemeine Zeitung (5 augustus) probeert een onmogelijke vraag te beantwoorden. Hoe moet men verklaren dat een roman over de weerstand van gewone Duitse mensen tegen het Hitler-regime zestig na publicatie zo een succes kent in de Angelsaksische wereld? De krant citeert Adam Freudenheim, die bij het Britse Penguin de klassiekerreeks uitgeeft waarin Fallada’s ‘Alone in Berlin’ verscheen. Volgens Freudenheim onderscheidt deze Duitse roman zich van alle andere Duitse romans over het nazitijdperk omdat hij niet over de Holocaust gaat, maar over de kleinburgerlijke alledaagsheid van de Duitsers in de oorlog. Als uitleg klinkt dat toch wat mager.

De Amerikaanse uitgeverij Melville (her)ontdekte Fallada’s roman het eerst. Dennis Johnson, die Melville leidt, zegt dat hij op het bestaan van Fallada’s roman (in het Amerikaans heet hij ‘Every Man Dies Alone’) geattendeerd werd door Diane von Fürstenberg, een Belgisch-Amerikaanse modeontwerpster van Joodse afkomst. Adam Freudenreich van Penguin houdt vol dat de publicatie van Fallada’s roman hem werd aanbevolen door de Franse uitgever van het boek, dat bij Denoël (2002) een aanzienlijk succes kende voordat het bij Folio in pocketvorm verscheen. Het is trouwens niet zo dat Fallada de enige Duitstalige schrijver is die buiten Duitsland ‘herontdekt’ wordt. In Frankrijk en Groot-Brittannië kent ook het werk van Stefan Zweig een hausse. Ook in ons taalgebied beleven tal van Duitstalige schrijvers een revival dankzij de inspanningen van vooral uitgeverij Atlas, die het vertaalde werk van Robert Walser, Hermann Hesse, Heimito von Doderer en Joseph Roth verspreidt.

Toch blijft het succes van Fallada’s ‘Alone in Berlin’, een roman die in 1947 in een razend tempo geschreven werd, uniek. Het is een fenomeen, ook omdat de Angelsaksische kritiek zo geestdriftig reageert. Nochtans vonden Fallada’s romans tot voor kort geen genade in de ogen van de Angelsaksische uitgevers. Voor Melville en Penguin toehapten, verwierpen tientallen uitgevers het aanbod van Aufbau, de Duitse uitgeverij bij wie de schrijver is ondergebracht, om het werk van Fallada in het Engels te vertalen.

In Engeland was de gebonden uitgave van Fallada’s ‘Alone in Berlin’ een succes. Hetzelfde gold voor de pocket, die zes maanden geleden werd uitgebracht. Alleen al in de vijf filialen van de Londense boekhandel Daunt werden er 3.000 exemplaren van verkocht. De roman werd inmiddels 15 keer herdrukt en van de pockets werden in totaal 220.000 stuks verkocht. Ook grote Britse winkelketens en supermarkten als Tesco en Sainsbury hebben ‘Alone in Berlin’ in hun aanbod.

Het weergaloze succes van Fallada blijft hoe dan ook een raadsel, ook al sloven de literaire wichelaars zich nu in allerlei gissingen uit. Ze wijzen erop dat de romans van Fallada, waarvan een aantal in de jaren dertig in het Engels werden vertaald, door Graham Greene en J.B. Priestley geprezen werden. Ze citeren de Joods-Italiaanse schrijver Primo Levi, een concentratiekampdeskundige, die Fallada’s ‘Jeder stirbt für sich allein’ de beste roman noemde die ooit over het Duitse verzet tegen het nationaalsocialisme werd geschreven.

Intussen heeft de Amerikaanse uitgeverij Melville ook de integrale vertaling van Fallada’s ‘Wolf unter Wölfen’ (1937) gepubliceerd, inclusief dus de passages die in de oude editie weggevallen waren. Bij het Britse Penguin verschijnen binnenkort nog twee autobiografische verhalen van Fallada. Dezelfde uitgeverij heeft vertalingen van nog eens drie andere romans van Fallada in 2011/2012 aangekondigd. Inmiddels wordt door Stefan Arndt, de filmproducent van ‘Good Bye Lenin!’, aan een filmversie van ‘Jeder stirbt für sich allein’ gewerkt. De BBC zendt in november een hoorspel op basis van deze roman uit.

Piet de Moor