Grass’ Oskarke trommelt 50 jaar

Een halve eeuw geleden verscheen ‘De blikken trommel’ van Günter Grass met het legendarische hoofdpersonage Oskar Matzerath. In het Poolse Gdansk loopt tot 31 januari een tentoonstelling over het boek.

Een halve eeuw geleden verscheen ‘De blikken trommel’ van Günter Grass met het legendarische hoofdpersonage Oskar Matzerath . In het Poolse Gdansk loopt tot 31 januari een tentoonstelling over het boek.

In ‘Mijn leven’ vertelt de Poolse jood Marcel Reich-Ranicki hoe hij in mei 1958 in de lounge van het Warschause luxehotel Bristol een Duitse jongeman ontmoette die behoorlijk boven zijn theewater was. De jongeman had bij een eenzame lunch een hele fles wodka gedronken, maar dat wist Reich-Ranicki toen niet.

De twee gingen wat wandelen. Marcel Reich-Ranicki, die toen al de ambitie had een criticus van de Duitse literatuur te worden, had aanwijzingen dat de jonge Duitser een schrijver was. Om dat vermoeden te verifiëren, vroeg hij de Duitser of hij soms aan een boek werkte. Toen kreeg de aankomende criticus van de jongeman te horen dat dit inderdaad zo was, dat hij aan een roman werkte waarin Oskar, een dwerg – een gebochelde dwerg nog wel – in een gekkenhuis was opgesloten.

Reich-Ranicki in ‘Mijn leven’: ‘Zo was het wel genoeg, meer wilde ik niet weten over de roman in wording (…) Eén ding leek me zeker: van die roman zou niets terechtkomen. Na een tijdje had ik geen plezier meer in het gesprek met die niet erg hoffelijke West-Duitser. Ik bracht hem naar het hotel. We namen koel afscheid en dachten waarschijnlijk hetzelfde – dat het een saaie en nutteloze middag was geweest.’

De jongeman heette Günter Grass. Grass was 32 jaar toen hij in 1958 in Warschau met de twee jaar jongere Reich-Ranicki kennismaakte. Een jaar later verscheen Grass’ debuutroman ‘Die Blechtrommel’ bij Luchterhand. Dat gebeurde eind 1959, precies vijftig jaar geleden.

In het ‘Günter Grass-Haus’ in Gdansk loopt tot 31 januari een kleine tentoonstelling over ‘De blikken trommel’. Je ziet er enkele bladzijden uit wat je de ‘Oertrommel’ zou kunnen noemen: een restant van het eerste script dat Grass tijdens een koude winter in een Parijs achterhuis verstookt zou hebben toen hij daar in de jaren vijftig werkte aan zijn roman.
.
De expositie toont een brief uit de jaren vijftig waarin een Poolse vriend van Marcel Reich-Ranicki de nog onbekende Duitse schrijver uitlegt hoe hij een visum kan bemachtigen om in zijn inmiddels Poolse geboortestad Gdansk (Danzig) research te doen voor de roman die een vaste plaats in de wereldliteratuur zou veroveren. Je kunt er de blikken sigarettendoos zien waarin Grass de kleuren mengde die hij gebruikte om de beroemde covertekening van de eerste editie van ‘Die Blechtrommel’ te schilderen. Uitgestald zijn ook de platenspelerkast waaraan Grass zijn eerste prijzengeld spendeerde en een draaiboek met een nooit gerealiseerd vervolg op Volker Schlöndorffs verfilming (1980) van ‘De blikken trommel’.

Toen Grass’ romandebuut in 1959 verscheen, was criticus Marcel-Reich-Ranicki er niet erg over te spreken, maar later milderde hij zijn oordeel. In ‘Mijn leven’ vertelt Ranicki dat hij Grass eind oktober 1958 tijdens een bijeenkomst van de Gruppe 47 in Grossholzleute in het Allgäu opnieuw ontmoette. Over de twee hoofdstukken die Grass toen uit zijn nog ongepubliceerde ‘Blechtrommel’ voorlas, schreef Ranicki in ‘Mijn leven’: ‘Ze bevielen me overigens heel veel beter dan de het jaar daarop verschenen complete roman, waarover ik een sceptisch, al te sceptisch oordeel heb geveld.’ Tussen de schrijver Günter Grass (Nobelprijs 1999) en de criticus Marcel Reich-Ranicki is het nooit meer echt goed gekomen.

Piet de Moor