Escalatie van de kwestie Günter Grass

‘Een voor dictaturen gebruikelijke praktijk, een dwangmaatregel,’ zo becommentarieerde Günter Grass het inreisverbod dat de Israëlische regering tegen hem heeft uitgevaardigd.

Met die uitspraak escaleert het conflict dat Günter Grass vorige week met de publicatie van zijn gedicht ‘Was gesagt werden muss’ uitlokte. De Duitse Nobelprijswinnaar klaagde daarin aan dat Israël met zijn nucleair potentieel een bedreiging voor de Iraanse bevolking en voor de wereldvrede vormt. Duitsland, aldus een poëtisch-polemische Grass, dreigt door de levering van een onderzeeër aan Israël medeplichtig aan deze mogelijke misdaad te worden.

Antisemitische gedichten

In zijn recente commentaar op het inreisverbod vergeleek Günter Grass de staat Israël met regimes als Birma en de ex-DDR, die hem destijds ook niet toelieten op hun grondgebied. Tegen die vergelijking verweerde zich de Israëlische minister van Binnenlandse Zaken Eli Yishai van de streng-religieuze Sjas-partij door te zeggen dat hij geen lessen hoefde te krijgen van iemand die zich vrijwillig bij de Waffen-SS had gemeld. Yishai voegde eraan toe dat hij een fout had gemaakt door niet al drie jaar eerder een inreisverbod voor Grass uit te vaardigen. Eli Yishai verklaarde letterlijk: ‘Als het Grass zou interesseren om op te houden met het schrijven van antisemitische gedichten zal ik hem in een neutraal land graag uitleggen waarom een mens, die zich vrijwillig bij de SS-Totenkopf-formaties onder de leiding van de nazi Himmler aangemeld heeft, geen recht heeft naar het land te reizen van een volk aan wiens vernietiging hij meegewerkt heeft.’

Hysterisch

Naast de tegenstanders van Grass melden zich in Duitsland en daarbuiten een aantal intellectuelen die het voor Grass opnemen, zoals de bejaarde Duitse schrijver Erich Loest en de 87-jarige Franse Duitsland-expert Alfred Grosser. Veel kritiek was en is er op het Israëlisch inreisverbod, zowel in Duitsland als in Israël. De Israëlische schrijver Uri Avnery vindt de maatregel van zijn regering uiterst dwaas en de Israëlische krant ‘Haaretz’ noemt de stap van Eli Yishai ‘hysterisch’.

In Duitsland zit de politieke wereld met de hele kwestie verveeld. Het bestaansrecht van Israël behoort tot de Duitse staatsraison, maar vrije meningsuiting is uiteraard ook een kostbaar goed, zeker als het om de opinie van een Nobelprijswinnaar gaat. Deze spagaat probeert de Duitse regering uit te houden door geen standpunt in te nemen, al komt op die onthouding stilaan kritiek. Zelfs de nieuw verkozen Bondspresident Joachim Gauck, die in het intellectuele milieu op veel krediet kan rekenen, komt nu in het vizier van de media en de culturele elite omdat hij tot nog toe over de kwestie gezwegen heeft. Gauck heeft wel een staatsbezoek aan Israël aangekondigd.

SS-lidmaatschap

Intussen wordt de kwestie van het SS-lidmaatschap van Günter Grass weer opgerakeld. Volgens Grass-biograaf Michael Jürgs, die in oktober 2007 ‘Günter Grass. Eine deutsche Biografie’ (zie afbeelding) publiceerde, meldde de jonge Grass zich vrijwillig bij de Waffen-SS. Grass ontkende dat en dreigde met een proces tegen zijn biograaf, maar zover kwam het niet. Over de omstandigheden waarin Grass zich in 1944 bij de SS aansloot, heerst nog altijd onduidelijkheid. Grass was toen pas 17 jaar, maar daar tegenover staat dat hij destijds buitengewoon goed op de hoogte was van de militaire stand van zaken, zoals hijzelf schreef.

Dwaze opinie

Het grootste deel van de Duitse intellectuele elite wenst zich in elk geval van Grass te distantiëren en vreest dat ze in het buitenland met diens ‘dwaze opinie’ (Helmut Karasek) wordt geïdentificeerd. In de ‘Frankfurter Allgemeine Zeitung’ klaagt de dichter Durs Grünbein dat Grass, ‘de prediker met de houten hamer’, zich niets aantrekt van de Israëlische stichtingsproblematiek: de staatsgeworden overlevingsstrategie van een door de hele wereld verdreven religieuze gemeenschap.

Maar in een deel van de Duitse publieke heerst een anti-Joodse stemming. Uit een recente studie die in opdracht van het Duitse parlement is uitgevoerd blijkt dat een vijfde van de ondervraagde Duitsers ’tot in het midden van de samenleving’ latent antisemitisch is, een cijfer dat alleen in Portugal, Hongarije en Polen overtroffen wordt.

Piet de Moor

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content