Eeuwfeest voor Kurt Tucholsky’s verliefdenboek

Precies 100 jaar geleden verscheen ‘Rheinsberg. Ein Bilderbuch für Verliebte’ van Tucholsky, ook ondertussen in het Nederlands vertaald.

De auteur, die met zijn novelle een klein schandaal verwekte, heette Kurt Tucholsky en was 21 jaar. Tucholsky (1890-1935) was in de Weimarrepubliek een journalist met een vlijmscherpe pen. Vanuit zijn Zweedse ballingschap trok hij later van leer tegen de nationaalsocialisten. Hij overleed in 1935 aan een overdosis slaaptabletten.

Zo’n tragische ontwikkelingsgang verwacht je niet van een auteur die in 1912, amper 21 jaar oud, debuteerde met de vrolijke en luchtige roman ‘Rheinsberg’, een komedie die wegens haar vrijmoedigheid in de wilhelminische nogal wat opschudding verwekte, én een besteller werd.

Het thema is doodsimpel. Wolfgang (Wölfchen) en Claire zijn twee verliefde studenten die samen een lang weekend willen doorbrengen en daarvoor het stadje Rheinsberg uitkiezen. Om ongehinderd samen te kunnen zijn, geven ze zich uit voor een getrouwd koppel. Ze spotten met de strenge zeden van het Pruisendom en met hun conservatieve ouders. Maar het loopt goed af.

De novelle heeft generaties jonge en oudere lezers bekoord en doet dat nog altijd. Ze is immers goed geschreven. Een criticus merkte destijds op dat Tucholsky zijn mensenziel in honderd onbeschrijflijk gelukzalige bladzijden tot zingen had gebracht.
En toch zit er een erg bittere kant aan de novelle ‘Rheinsberg’ die in 1921 al 50.000 keren was verkocht. Het verhaal was autobiografisch, zoals de schrijver zelf erkende: ‘Natuurlijk is het verhaal van Rheinsberg waar.’ Claire Pimbusch heette in werkelijkheid Else Weil. Ze was joods en Kurt Tucholsky was vier jaar met haar getrouwd. Hij leerde later andere vrouwen kennen, maar hij bleef haar de slimste vrouw noemen die hij ooit had gekend.

De joodse Else Weil vestigde zich als arts in Berlijn. Toen de nazi’s in 1933 aan de macht kwamen, mocht ze haar beroep niet meer uitoefenen. Ze kwam aan de kost als kindermeisje. In de lente van 1942 vluchtte naar Zuid-Frankrijk. Daar werd ze opgepakt en naar Auschwitz gedeporteerd, waar ze werd vermoord.

In Rheinsberg, een kleine honderd kilometer ten noorden van Berlijn, vind je nog altijd sporen van het verleden zoals Tucholsky het in zijn roman beschreven heeft, zoals het gebouw waar de bioscoop (Kinematograph) was ondergebracht en de nu gesloten herberg Brandenburger Hof.

Piet de Moor