De publicatieperikelen van Edgar ‘De nazi en de kapper’ Hilsenrath

De uitgever van Edgar Hilsenrath, die wereldbekend werd met ‘De nazi en de kapper’, schreef zijn herinneringen neer aan Edgar en diens broer. De familie Hilsenrath liet het boek uit de handel nemen.

In de jaren zeventig wilde geen enkele Duitse uitgever ‘De nazi en de kapper’ uitgeven. Ze wilden zich niet verbranden aan een grotesk verhaal van een ex-nazi die in Palestina aan de zijde van de Joden vecht. Inmiddels behoort deze roman van Edgar Hilsenrath tot de canon van de Duitse literatuur. Dat was ook de verdienste van de Berlijnse uitgever Volker Dittrich, die inmiddels met de aangetrouwde familie van de 86-jarige schrijver overhoop ligt.

Tot voor kort trok de 60-jarige Volker Dittrich met Edgar Hilsenrath niet alleen door heel Duitsland, maar vergezelde hem op ook op leestoernee in Oostenrijk, Zwitserland, Nederland en België. Hilsenrath was de sterauteur van de uitgever, die in 2003 in Berlijn met de schrijver kennismaakte. Al bij de eerste ontmoeting wilde Hilsenrath dat uitgeverij Dittrich zijn verzameld werk uitgaf. Toen moest de uitgever hardop lachen, want hij wist ook wel dat uitgeverij Piper alle rechten aan Hilsenrath had teruggegeven omdat zijn boeken niet meer zo goed verkochten: ‘Uitgever Piper geeft u alle rechten terug omdat onvoldoende boeken afgezet worden, en mijn kleine onafhankelijke uitgeverij moet het risico nemen om het verzameld werk van Edgar Hilsenrath te publiceren?’, aldus de ietwat verbouwereerde uitgever destijds tot de schrijver. Maar vijf jaar later was het inderdaad zover: Dittrich heeft het verzameld werk van Hilsenrath in tien kloeke delen uitgegeven.

Volker Dittrich was meer dan alleen maar Hilsenraths uitgever. Dittrich publiceerde recent het boek ‘Zwei Seiten der Erinnerung – Die Brüder Edgar und Manfred Hilsenrath’. Daarin laat Dittrich ook Manfred, de broer van Edgar Hilsenrath aan het woord. Manfred is een wetenschapper die in 1950 naar Amerika uitweek en daar in het ruimteonderzoek carrière maakte. In de gesprekken met uitgever Dittrich beschrijft hij zijn drie jaar oudere broer Edgar als een verwend nest. Beide broers, die elkaar zeer appreciëren, waren het vaak oneens met elkaar. Edgar, die tot 1975 ook in de VS verbleef, haat Amerika (zie zijn boek ‘Fuck America’), terwijl Manfred er juist zeer op gesteld is.

Eigenlijk was uitgever Volker Dittrich onderweg ook de verzorger van de zieke Edgar Hilsenrath. Op de rand van het discrete beschrijft Dittrich in zijn boek hoe hij Edgar op zijn schrijverstoernee onder zijn hoede neemt. In de hotelkamers raapt hij de lege sigarettendozen op die de schrijver altijd op de grond gooit. Als Edgar ’s morgens naakt uit bed stapt, maakt hij gebruik van de rollator om naar de badkamer te gaan. Als Dittrich hoort dat Edgar heeft doorgespoeld, helpt hij de schrijver in de douche nadat hij de temperatuur van het water geregeld heeft. Dan wast hij hem, maar ‘Edgar neemt wel de delen over die ik liever oversla’. Daarna droogt Dittrich hem af en helpt hem bij het aankleden. Enz.

Nu heeft Edgar Hilsenrath – of is het zijn omgeving? – ervoor gezorgd dat het boek van Dittrich met het dubbelportret van Edgar en Manfred vanaf volgende week niet meer mag circuleren. Het boek mag niet meer aangeboden worden in de boekhandel. Motief van de klacht: Dittrich heeft voor zijn boek twee brieven van Edgar Hilsenrath uit 1945 en de foto op de cover zonder toelating van de schrijver gebruikt. Die beschuldiging verbaast de uitgever, want deze documenten waren in 2005 in een grote tentoonstelling over de schrijver in de Berlijnse Academie voor Kunsten te zien, wat geen enkel probleem opleverde.

Van Volker Dittrich hoor je niettemin geen kwaad woord over Edgar Hilsenrath, des te meer over zijn nieuwe, dertig jaar jongere vrouw Marlene, met wie de schrijver in 2009 trouwde, en over Ken Kubota, de nieuwe, 35-jarige zaakvoerder, die een goede kennis is van Hilsenraths nieuwe echtgenote. Boze tongen beweren dat de oude en zieke Hilsenrath nu omringd is door kwade geesten die hem van de buitenwereld isoleren. Inderdaad klaagt Edgars broer Manfred in Amerika dat hij al jaren niet meer van zijn broer heeft gehoord. In ‘Der Spiegel’ verklaarde Manfred deze week: ‘Ik heb vroeger regelmatig met Edgar gebeld. Plots was dat niet meer mogelijk. Slechts één keer heeft hij in de voorbije jaren teruggebeld. Maar na enkele minuten legde hij neer. Zijn vrouw was juist aangekomen, daarom wilde hij niet langer telefoneren.’

Piet de Moor