Onze Duitsland-correspondent Piet de Moor is streng: geen Daniel ‘F’ Kehlmann of Timur ‘Hitler’ Vermes in zijn hitparade, maar wel klassiekers van de Zwitsers Robert Walser en Max Frisch naast een nieuwe Goethe-bio.
De nieuwe roman ‘F’ (Querido) van Daniel Kehlmann is knap vakwerk, maar bloedloos. De Hitlerparodie ‘Daar is hij weer’ (Bezige Bij) van Timur Vermes is enkel als sociologisch fenomeen interessant, maar slecht geschreven en als grap mislukt. Zulke boeken staan dus niet in mijn lijst. Mijn selectie ziet er zo uit:
1.De vrouw op het balkon en andere prozastukjes – Robert Walser (Parrèsia)
Als je denkt dat je weet waarover hij het heeft, heeft de Zwitserse schrijver Robert Walser (1878-1956) het al over iets anders. Je kunt er je vinger niet op leggen. Zie ook het titelverhaal uit de bundel, ‘De vrouw op het balkon’. Het gaat over een mooie vrouw die ‘zich, zoals men pleegt te zeggen, overgaf aan overpeinzingen, om die net zo vriendelijk en rustig als zij ze welkom heette weer in het niets te laten verdwijnen’. Kafka was onder de indruk van Walsers kronkelende microgrammen en stilistische gloeiwormen. Grandioos en wel degelijk gek genoeg om los te lopen.
2.De zondag waarop ik wereldkampioen werd – Friedrich Christian Delius (Van Gennep)
1954, Wehrda in Hessen. Een jongetje in een bekrompen domineesgezin luistert naar het radioverslag WK Hongarije-West-Duitsland. De reportage opent zijn blik op de wereld. Na de match staat de jongen op het dorpsplein, dol van vreugde, ‘bereid om me in elke richting te wenden behalve die van het huis waaruit ik was gekomen.’ Pakkende naoorlogse atmosfeerschepping.
3.Goethe. Kunstwerk des Lebens – Rüdiger Safranski (Hanser)
De islam en poëzie gaan niet samen, want in tegenstelling tot de poëzie is de absolute leer van de islam doctrinair, aldus Safranski. Maar ‘de poëzie ondermijnt door haar naakte bestaan als verzinselkunst de absolute waarheidsaanmatiging van de religie…’ Safranski’s commentaar op Goethes vaak verkeerd begrepen ‘West-östlicher Divan’, een gedichtencyclus die de islam tot onderwerp heeft, is een nog altijd actueel hoogtepunt in deze magistrale Goethe-biografie.
4.Stiller – Max Frisch (Van Gennep)
‘Stiller’ gaat over het beeld dat mensen zich van zichzelf en anderen vormen en over de gevolgen die deze beeldvorming op relaties heeft. Is de Zwitserse beeldhouwer Stiller werkelijk Stiller, of is hij toch de Amerikaan Jim White? Julika verwijt Stiller/White dat het definitieve beeld dat hij zich van haar gevormd heeft in feite een verminking van haar wezen is. Julika: ‘Ieder beeld is een zonde. Het is precies het tegendeel van liefde.’ ‘Stiller’ is echter behalve een roman over liefde en huwelijk ook een verhaal over het onvermogen om te doden, of het nu gaat om mens of dier. Max Frisch’ meesterwerk was bij zijn verschijnen in 1954 een literair evenement en is dat nu nog altijd.
5. Duitse wortels. Mijn familie, de oorlog en Silezië – Laura Starink (Atlas-Contact)
Hors concours heb ik ook een Nederlandstalig non-fictiewerk geselecteerd dat over Duitsland gaat: ‘Duitse wortels’ van de Nederlandse journaliste Laura Starink. Starink gaat nu eens alleen, dan weer met haar moeder op zoek naar haar Duitse roots in Silezië, nu Pools grondgebied. De lectuur van dit complexe boek, dat diep in de geschiedenis graaft, spoort aan tot omzichtigheid in het beoordelen (en veroordelen) van gewone mensen die op het moment van een grote historische catastrofe geen benul hebben van de krachten waarvan ze de speelbal zijn, bijvoorbeeld omdat ze te jong zijn om er iets van te begrijpen, of omdat ze de kans niet krijgen om zich te informeren. Een belangrijk ‘document humain’.
Piet de Moor
