Winston Churchill was de eerste Britse premier die het belang besefte van atoomwapens, aldus historicus en biograaf Graham Farmelo in ‘Churchill’s Bomb’.
Hoewel Churchill geboeid was door techniek en wetenschap, had hij nooit een opleiding in die richting gekregen. Dat was overigens geen uitzondering in de Britse upper class van toen. Hij las wel de boeken van H.G Wells die al vóór de Eerste Wereldoorlog de ‘atoombom’ voorspelde. Churchill zelf werd bevriend met Wells. Dat nazi-Duitsland als eerste een atoomwapen zou hebben, was een van de grote zorgen van de Britse premier. Er zijn aanwijzingen dat dit bijna zo was. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog bleek, vanuit het standpunt van het Westen, Stalin het grote gevaar te worden. De eerste Russische atoombom werd in de vroege morgen van 29 augustus 1949 boven de steppen van Kazachstan tot ontploffing gebracht.
Balance of terror
Toen Churchill van 1951 tot 1955 voor de tweede keer het Verenigd Koninkrijk leidde, trachtte hij door een nucleair evenwicht, the balance of terror, te vermijden dat de Koude Oorlog zou omslaan in een ‘heet’ conflict. Londen liet zijn eerste eigen A-bom ontploffen in 1952, vijf jaar later kwam een Britse H-bom tot explosie. De socialistische premier Clement Attlee had de voorbereiding strikt geheim gehouden, behalve blijkbaar voor de spionnen van de Sovjet-Unie. Tot zijn grote verbazing wist zelfs Churchill niet, toen hij in 1951 opnieuw aan het bewind kwam, dat Washington ook zonder toestemming van de Britten vanop Amerikaanse bases op Engels grondgebied atoomwapens kon inzetten. Iets wat het land dus heel kwetsbaar maakte.
Elitair adviseur
Een van de belangrijkste adviseurs van Churchill – al van bij het begin van WOII tot midden de jaren vijftig – was fysicus Frederick Lindemann, ’the Prof’. De latere Lord Cherwell, van origine Duitser, doceerde in Oxford. Hij was antidemocratisch en elitair. Hij verdedigde tapijtbombardementen op Duitse steden die ook veel burgers doodden. Hij twijfelde aan de efficiëntie van de Duitse radar en het bestaan van het V-wapen. Een vegetariër die niet rookte en niet dronk. Tenzij Churchill hem toch tot een enkele brandy overtuigde. Lindemanns belangrijkste taak was misschien wel jonge briljante wetenschappers volgen om hun theoretische bevindingen zo vlug mogelijk om te laten zetten in praktische zaken die de oorlog positief zouden kunnen beïnvloeden. Overigens bleek Lindemann een moedig man te zijn. Hij leerde vliegen om te bewijzen dat een van zijn uitvindingen om het dodelijke tollen van een vliegtuig te verhinderen, wel degelijk werkte.
Manhattan Project
Lindemann gaf Churchill raad over alles en nog wat en hij had de gave ingewikkelde wetenschappelijke zaken eenvoudig uit te kunnen leggen. Een van zijn grootste vergissingen, volgens Farmelo in zijn schitterend en boeiend boek, was dat hij Churchill niet adviseerde Roosevelts voorstel te aanvaarden om samen verder te werken bij de ontwikkeling van nucleaire wapens. Lindemann dacht dat Engeland het alleen kon met een eigen Maud Project. Een vergissing. Amerika kon het wel alleen aan en zette alles in op het Manhattan Project. In de zomer van 1943 zouden Roosevelt en Churchill in Québec dan toch nog tot een soort persoonlijk akkoord, ‘The Quebec Agreement’, komen om samen te werken.
Fred Braeckman
Graham Farmelo, ‘Churchill’s Bomb. A hidden history of science, war and politics’, Faber, 554p., 23,99 euro, ISBN 978 0 571 24978 7
