Booswicht Fantômas wordt 100

Honderd jaar geleden verscheen de eerste Fantômas-roman. De verhalen met de moordzuchtige psychopaat in de hoofdrol zijn niet meer weg te denken uit ons collectieve bewustzijn.

Fantômas is een Franse creatie van de Franse schrijvers Marcel Allain (1885-1969) en Pierre Souvestre (1874-1914). Hun uiterst populaire romans verschenen in hoog tempo. Elke maand werd een nieuwe aflevering gepubliceerd. Het schrijversduo schreef in amper drie jaar 32 romans en na de dood van Souvestre in 1914 nam Allain er nog eens 11 voor eigen rekening.

Ondanks zijn afstotende bezigheden was Fantômas meteen een held bij het publiek, dat de sadistische doder op beide handen droeg. Fantômas is namelijk zeer ingenieus in het verdelgen van mensen. Hij bevolkt een schip met besmette ratten, doet een beroep op reuzenslangen als moordwapen, laat kamers vollopen met verstikkend zand en zorgt ervoor dat iemand zijn eigen executie beter kan bijwonen: het slachtoffer wordt op zijn rug onder de guillotine gelegd, zodat hij het mes naar beneden ziet zoeven.

Fantômas vertegenwoordigt de overgang van de schurk uit de gothic novel uit de 19de eeuw naar de seriemoordenaar van de 20ste eeuw. In de romans zijn ook alle contemporaine technische snufjes zoals vliegtuigen, auto’s en telegrammen verwerkt. Fantômas is een mens van een nieuw tijdperk, een kwaadaardige prefiguratie van een braaf doetje als James Bond.

Fantômas is de booswicht als ster. Hij ontsnapt altijd aan alles wat hem bedreigt, vooral aan inspecteur Juve. Hij heeft geen vrienden, geen vertrouwelingen en heeft met niemand enige consideratie, ook niet met zijn eigen kinderen. Hij beleeft alleen plezier aan pijnigen, roven en moorden. Hij spookt sinds zijn verschijnen door de hele westerse cultuur, in graphic novels, songs, namen van bands, theaterstukken, schilderijen en luisterspelen. Dat de misdadiger zoveel succes had en heeft ligt waarschijnlijk aan de toedracht dat de lezer zijn eigen criminele energie op een ongevaarlijke manier kan botvieren.

De auteurs Allain en Souvestre gingen erg slordig te werk. Ze werden het eens over een plot, schreven elk de helft en naaiden de twee delen zorgeloos aan elkaar. De verhalen rammelden, maar geen lezer trok zich daar iets van aan. Integendeel, de filmproducenten zaten elke maand op hete kolen te wachten om de romans tot filmscenario’s te verwerken.

Prominente schrijvers loofden de reeks. Blaise Cendrars prees de serie als ‘de moderne Eneïde’ en Guillaume Apollinaire, die zelfs een fanclub oprichtte, rekende de Fantômas-serie qua verbeeldingskracht tot de rijkste werken ooit. Zowel de schilder René Magritte als de surrealistische dichter en romancier Robert Desnos produceerden werken waarin aan Fantômas werd gerefereerd. Ook de filmwereld greep er gretig naar, en de filmversies werden tot in de Sovjet-Unie razend populair. De Russische auteur Andrej Sjary wijdde in 2007 nog een studie aan het fenomeen in ‘Sign F: Fantômas in Books and on the Screen’. Fantômas dook verder nog op in Kim Newmans horrorroman ‘The Bloody Red Baron’. Tot Fantômas’ vereerders behoren ook Jean Cocteau, Alfred Hitchcock, Frederico Fellini en Umberto Eco.

Piet de Moor