Beslissende dagen in schrijverslevens van Henrik Ibsen & co

Belangrijker dan een debuut of een grote prijs in het leven van een schrijver is de gebeurtenis waarop zijn werk een beslissende wending nam. Het literaire tijdschrift’ Armada’ stelt een alternatieve literatuurgeschiedenis voor.

Het leven van ieder mens kent beslissende dagen. De ontmoeting met de geliefde. Of de verhuizing naar een afgelegen gehucht. Voor een schrijver komt er nog iets bij: een gebeurtenis of besluit die de thematiek van zijn literatuur bepaalt. Zonder de bijna gelijktijdige zelfmoord van zijn idealistische zus en de capitulatie van Nederland had W.F. Hermans een ander oeuvre geschreven. Zonder de ontmoeting met Yvonne de Quiévrecourt was Alain-Fournier nooit aan ‘Le Grand Meaulnes’ begonnen.

Aan deze gedachte wijdde het tijdschrift voor wereldliteratuur ‘Armada’ een themanummer, dat niets minder moet zijn dan een aanzet tot een alternatieve literatuurgeschiedenis. Niet het debuut van Yorgos Seferis of zijn Nobelprijs in 1962 zijn de cruciale data, maar de dag waarop hij voor het eerst in Cyprus aankwam – 6 november 1953 – en hij eindelijk de sfeer terugvond van het eeuwenoude, kosmopolitische, maar verwoeste Smyrna van zijn jeugd, waardoor hij een rijke nieuwe bron voor zijn poëzie aanboorde.

De dertien bijdragen zijn niet allemaal even sterk. De overtocht van Oscar Wilde naar Frankrijk, na het einde van twee jaar gevangenschap in Reading Goal, had toch echt weinig betekenis. Hij was toen, in 1897, al uitgeschreven. Ronduit vreemd is de keus voor 28 maart 1949 voor Shen Congwen. Die dag besloot hij juist te stoppen met schrijven – voor hem de enig mogelijke uitweg uit de geestelijke crisis die de opmars van het communisme had veroorzaakt. Het was een beslissende dag voor literatuur die nooit geschreven is.

Veel interessanter is de beschouwing van Suze van der Poll over Henrik Ibsen. Zonder zijn verhuizing naar Italië in 1863, nota bene dankzij een reisbeurs van de regering, had hij nooit de noodzakelijke afstand tot Noorwegen gehad om zijn vaderland genadeloos te bekritiseren in baanbrekende toneelstukken als ‘Peer Gynt’ of ‘Een poppenhuis’. Hoe belangrijk die afstand was bleek bij zijn terugkeer bijna dertig jaar later: toen kregen Ibsens stukken weer een veel algemenere thematiek.

Ook de invloed op het werk van Jun’ichir? Tanizaki van de aardbeving die Tokyo in 1923 trof, is fascinerend. De op het Westen gerichte schrijver die slechts door toeval overleefde, juichte de verwoesting aanvankelijk toe. Nu kon Tokyo worden herbouwd als moderne stad. Maar omdat hij zelf noodgedwongen moest verhuizen naar het veiliger Kyoto, raakte hij steeds meer geïnteresseerd in het eigen Japanse verleden dat in die oude keizerlijke hoofdstad veel meer aanwezig is.

Tot slot een waarschuwing. Het omslag van ‘Armada’ wekt de suggestie dat het blad uitgebreid ingaat op bijvoorbeeld de beslissende dagen van W.F. Hermans en Alain-Fournier. Deze namen staan daar alleen omdat ze als voorbeeld worden genoemd in de inleiding van gastredacteur Maarten Asscher. Veel meer dan wat ik in de eerste alinea over hen schreef, staat er ook niet in het blad. Laat u dus niet misleiden – zoals ik heb laten gebeuren.

Maarten Dessing