Auteur-antiheld Rudolf Lorenzen is dood

Rudolf Lorenzen, de schrijver van de onvolprezen roman ‘Allesbehalve een held’, is in Berlijn op 91-jarige leeftijd overleden.

Rudolf Lorenzen is de auteur van ‘Allesbehalve een held’. In deze laconiek geschreven roman uit 1959 vertelt Lorenzen over de lotgevallen van Robert Mohwinkel, een antiheld die in de Tweede Wereldoorlog als Duits soldaat uit de veldtocht tegen de Russen naar Duitsland (Bremen) terugkeert en zich na de oorlog, zwervend, een bestaan probeert op te bouwen.

Svejk

Robert Mohwinkel is een soort Uilenspiegel met een sterk soldaat Svejk-gehalte. In de oorlog slaagt hij erin om maandenlang de marsorders verkeerd te begrijpen of gewoon naar eigen hand te zetten en zo, meer als toerist dan als soldaat, de wereld achter het oostfront te verkennen. Hij probeert aan de gevechten te ontsnappen, maar belandt uiteindelijk toch als krijgsgevangene in Siberië.

Maar de schrijver Rudolf Lorenzen, die in deze roman zijn eigen lotgevallen romantiseerde, had pech. Toen het boek in 1959 verscheen werd het totaal overschaduwd door de kort daarvoor gepubliceerde roman ‘De blikken trommel’ van Günter Grass. De bekende criticus en journalist Sebastian Haffner (‘Kanttekeningen bij Hitler’) roemde destijds Lorenzens boek als misschien wel de beste roman die na de oorlog door een Duitse auteur was geschreven. Maar het mocht niet baten. ‘Allesbehalve een held’ kreeg nooit de waardering die de roman verdiende.

Eenzame haas

Ook werd het Duitse naoorlogse literaire klimaat beheerst door de ‘Gruppe 47’, waarmee Rudolf Lorenzen niets te maken wilde hebben omdat hij stijl en toon van de schrijversleden niet kon luchten. Voor Ullstein, de uitgeverij bij wie Lorenzen was terechtgekomen, was de schrijver bovendien te links, zodat de uitgever nauwelijks moeite deed om ‘Allesbehalve een held’ te promoten.

Lorenzen noemde zichzelf ‘een eenzame haas’. Hij was een schrijver die nooit het podium of de schijnwerpers opzocht. Net als zijn ‘held’ Robert Mohwinkel was Rudolf Lorenzen een buitenstaander, iemand die vanaf zijn kinderjaren begrepen had dat zichzelf onzichtbaar maken de beste waarborg was om te overleven. In Lorenzens schrijversbestaan was er een grote spanning merkbaar tussen het verlangen om zich te conformeren aan de ‘normale’ orde van de anderen en de onwil om als individu het dictaat van de groep te ondergaan.

Eerste vrouw

Zijn eerste vrouw leerde hij op een bijzondere manier kennen. Begin jaren vijftig las Lorenzen een reportage over het probleem van jonge werkende Duitse vrouwen om in het naoorlogse Duitsland een man te vinden. Die waren toen schaars. De auteur van het krantenstuk was de Berlijnse journaliste Annemarie Weber. Lorenzen schreef haar een brief met de vraag of ze hem niet zo’n geëmancipeerde vrouw aan de hand kon doen, want hij wilde trouwen. Haar antwoord was negatief. De journaliste schreef Lorenzen terug dat ze maar één vrouw kende die alle in haar stuk genoemde eigenschappen in zich verenigde, namelijk zijzelf. Lorenzen reisde vanuit Beieren naar Berlijn en trouwde met haar.

Net toen zich voor Lorenzen na de oorlog het perspectief op een lonende beroepscarrière als reclameman opende, brak hij met zijn bediendebestaan. Over de corrupte zakenwereld tijdens het Duitse ‘Wirtschaftswunder’ schreef hij de (niet-vertaalde) satirische roman ‘De beurzensnijders’. Later publiceerde hij nog enkele romans, maar profileerde zich vooral als auteur van luisterspelen en draaiboeken. Als journalist maakte hij in Berlijn atmosferische reportages die vooral door de krant ‘Der Tagesspiegel’ werden gepubliceerd.

In onze contreien was ‘Allesbehalve een held’, dat in 2007 in een vertaling van Wil Boesten bij de Arbeiderspers verscheen, een relatief succes.

Piet de Moor