Amerikaanse schrijver David Shields verheft plagiaat tot kunst (?)

In ‘Reality Hunger’ raadt schrijver David Shields zijn lezers aan om de bronvermelding in zijn boek met de schaar te lijf te gaan want iedereen plagieert elkaar, aldus Shields. So what?

‘Reality Hunger’, het nieuwste boek van de Amerikaanse schrijver David Shields (°1956), maakt nogal wat ophef in de States. Het is geen roman, maar een ‘manifest’ dat uit 618 bestanddelen bestaat. Volgens Shields is zijn boek een pleidooi om de werkelijkheid eindelijk weer aan het woord te laten. Het in cijfers gerubriceerde boek wemelt van de citaten van auteurs of werken die niet altijd even juist geciteerd worden. In rubriek 563 is bijvoorbeeld sprake van Thomas Manns verhaal ‘Tonio Kruger’, terwijl Manns vertelling ‘Tonio Kröger’ heet.

Nummer 577 luidt als volgt: ‘Ik heb nog nooit van een misdaad gehoord die ik zelf niet had kunnen begaan.’ Shields schrijft de uitspraak toe aan Goethe. Maar in werkelijkheid gaat het hier om een uitspraak die (alweer) Thomas Mann in zijn roman ‘Lotte in Weimar’ aan Goethe toeschrijft. In zijn ‘Maximen und Reflexionen’ heeft Goethe het over ‘fouten’, en niet over ‘misdaden’.

Om het verwijt te pareren dat hij plagiaat toelaat en ook om processen te vermijden is uitgever Knopf preventief opgetreden in Shields’ ‘manifest’, ook al was dat zeer tegen de zin van de schrijver. In zijn boek geeft Shields geen enkele bron aan. Maar in een annex vermeldt de uitgever wel waar de auteur zijn mosterd heeft gehaald. Bij die annex heeft Shields nu op zijn beurt een voorwoord geschreven dat eigenlijk een verweerwoord is, want de schrijver adviseert de lezer om naar de schaar te grijpen en de annex van de uitgever (van pagina 210 tot 218) kordaat uit ‘Reality Hunger’ te knippen, want, aldus Shields, ‘voor de werkelijkheid bestaat er geen auteursrecht’.

Shields maakt Montaigne tot zijn bondgenoot. In zijn essay ‘Over boeken’ bagatelliseert de Franse vader van het essaygenre inderdaad het auteursrecht door te schrijven dat hij vaak redeneringen van andere auteurs in zijn teksten verwerkt zonder de bron te noemen. Montaigne beweert dat hij dit doet om zijn critici een hak te zetten: ‘Ik wil dat ze Plutarchus zwartmaken als ze mij een veeg uit de pan geven, en dat ze hun eigen vingers openhalen als ze in mijn persoon Seneca over de hekel halen. Ik moet mijn zwakheid verbergen achter die grote namen.’ We zouden in dat verband ook de Argentijnse schrijver Borges kunnen citeren, die in zijn essay ‘De bloem van Coleridge’ opmerkt dat Ben Jonson bij het verwoorden van zijn oordelen over zijn tijdgenoten genoeg had aan een compilatie van Quintilianus, Erasmus en Machiavelli.

Tot zover zo goed. Maar de critici van Shields merken op dat de naam van de auteur niettemin duidelijk op de cover van zijn boek staat, dat overigens 24,95 dollar kost. Is dat wel consequent? En is dat wel billijk voor een boek dat voor twee derde bestaat uit werk van anderen, waaruit Shields het liefst zonder bronvermelding had geplukt? Cicero en Plutarchus zullen daar wel geen bezwaren tegen opperen, maar een levende auteur zoals Michael Moore misschien wel? Is ‘Reality Hunger’ wel een ‘ars poetica’, zoals Shields beweert? Het liefst van al had Shields, die meent dat de tijd van de roman voorbij is, een incarnatie van Dante, Sterne, Emerson, Proust, Joyce, Beckett en Dostojevski willen zijn, aldus zijn tegenstanders. Maar in de assemblage, remix, mashup en sampling zit volgens Shields juist de echte werkelijkheid verborgen, en niet in de klassieke gefingeerde verhalen met een begin, midden en einde. De echte werkelijkheid is volgens Shields kortom een collage.

David Shields’ vorige boek, ‘The Thing About Life Is That One Day You’ll Be Dead’ (Knopf, 2008), was een bestseller. Shields is de schrijver van acht andere boeken, waaronder ‘Remote: Reflections on Life in the Shadow of Celebrity’ en ‘Dead Languages: A Novel’. Zijn essays en verhalen verschijnen in verschillende Amerikaanse magazines en tijdschriften zoals Harper’s, Salon en McSweeney’s. Shields schrijft recensies voor de New York Times Book Review, en de Philadelphia Inquirer. Ondanks al deze ronkende titels evalueert de New Yorker Shields’ nieuwste antiroman als een ‘desaster’. Shields zelf beweert dat hij in ‘Reality Hunger’ een poging doet om de grens tussen fictie en non-fictie definitief uit te wissen.

Piet de Moor