‘A Clockwork Orange’ werd bijna niet uitgegeven

“Het kan een enorme flop worden,” werd bij uitgeverij Heinemann gezegd over de klassieker van Anthony Burgess.

The Independent on Sunday kon een intern leesrapport van uitgeverij Heinemann uit 1961 inkijken, dat recent werd ontdekt in de archieven van de uitgeverij en werd geschonken aan de International Anthony Burgess Foundation. Het manuscript van ‘A Clockwork Orange’ wordt erin grondig op de rooster gelegd en als een groot risico bestempeld, ruim een jaar voor de publicatie van de succesroman.
“Met een beetje geluk wordt het boek een groot succes en geeft het tieners een nieuwe taal. Maar het kan een enorme flop worden. Zeker niets daar tussenin.” Zo luidt de conclusie van Marie Lynd, de eerste die bij Heinemann het boek las.

Dat is niet verwonderlijk voor een roman die vijftig jaar na datum nog steeds als vernieuwend en controversieel wordt ervaren. Hoe moet het geweest zijn om als eerste, zonder voorbereiding, zonder context, geconfronteerd te worden met de cynische wereld van Alex en zijn droogs en hun passie voor ultra-violence?

Verwarrend, zo blijkt uit de evaluatie van Lynd, die spreekt van een “strak plot” en “oog voor detail”, maar waarschuwt voor de moeilijkheidsgraad van het slang dat zo kenmerkend zou worden voor de roman: “Het is fascinerend, maar hard werk om te lezen en het is slechts indirect grappig.” De slaagkansen van ‘A Clockwork Orange’ hingen volgens Lynd dus af van hoe snel de lezer in het boek kon geraken.

Aanvankelijk niet zo makkelijk, want de roman wachtte een veeleer lauwe ontvangst en moest het bijna tien jaar met bescheiden verkoopcijfers doen. Lynd kreeg dus enigszins gelijk. Tot Stanley Kubrick het boek ontdekte en het in 1971 verfilmde. Sindsdien behoren boek en film tot de selecte club der onaantastbare klassiekers.

Die toekomst hing dus aan een zijden draadje. Andrew Biswell, de directeur van de International Anthony Burgess Foundation, vertelde The Independent on Sunday dat de publicatie van ‘A Clockwork Orange’ veel moed van de uitgever moet hebben gevergd. “Heinemann was kort voordien nog vervolgd wegens het uitgeven van ‘The Image and the Search’ van Walter Baxter, een ‘obscene’ roman met een homoseksueel thema. In 1959 hadden ze al ‘Lolita’ verworpen, nadat ze eerder reeds alle vroegere romans van Nabokov hadden uitgegeven. Twee oudere romans van Burgess waren al aangeklaagd wegens smaad en een ervan moest zelfs worden teruggeroepen en vernietigd.”

Kortom, dat de roman werd uitgegeven mag een klein wonder heten. En fijn voor alle fans en de Burgess Foundation, nu dat nieuws bekend wordt in dezelfde week dat een nieuwe uitgave de vijftigste verjaardag van ‘A Clockwork Orange’ wat luister moet bijzetten.

De nieuwe, Engelstalige, door Andrew Biswell becommentarieerde editie van ‘A Clockwork Orange’ verschijnt in oktober bij uitgeverij W. W. Norton & Company, mét de originele Britse cover. Voor wie het boek in het Nederlands – en zonder academische extra’s – wil lezen, is er de recente vertaling die uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep eerder dit jaar uitbracht.

Jeroen Bert


Anthony Burgess – A Clockwork Orange

Uitgeverij: Athenaeum-Polak & Van Gennep

Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema

Aantal pagina’s: 224

Prijs: 17,95 euro

ISBN: 978-90-253-6961-3

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content