‘Diversiteit in de klas is een troef’

HET XAVERIUSCOLLEGE IN BORGERHOUT. 'Ik vind het belangrijk dat leerlingen kritisch leren omgaan met bronnen en media, en dat ze de attitude verwerven om niet te snel oordelen te vellen', zegt Frank Saenen. © ImageDesk

Is ons geschiedenisonderwijs te eenzijdig op het eigen verleden gericht? Aan Frank Saenen, geschiedenisleraar in Borgerhout, zal het niet liggen. Vorig jaar mochten zijn leerlingen zich vijf maanden lang in het Joods-Palestijnse conflict verdiepen. Dit weekend licht hij zijn unieke klasproject toe op de Openforumdag in de Antwerpse deSingel.

Frank Saenen, leraar geschiedenis aan het Xaveriuscollege in Borgerhout, weet nog altijd niet of de vraag ernstig bedoeld was. Of hij niet aan oikofobie leed, wilde een collega weten. Schroom dus om zich in de eigen, zeg maar vaderlandse of alleszins westerse geschiedenis te verdiepen.

Scherts of ernst, de vraag viel niet uit de lucht. Vorig schooljaar liet Saenen (47) de laatstejaars Economie-Moderne Talen, van wie de helft een migratieachtergrond had, vijf maanden lang rond het Joods-Palestijnse conflict werken. De aanpak was grondig: ze bespraken boeken, bekeken documentaires, luisterden naar eminente gastsprekers. Historicus Bruno De Wever en filosoof Ludo Abicht kwamen duiding geven. Bij het conflict, maar ook bij de meerstemmige lezing van de geschiedenis. Helge Daniëls, docent arabistiek in Leuven, kwam uitleggen hoe taal en ideologie in de geschiedschrijving met elkaar verknoopt zijn. Het sluitstuk van het project was een vergelijkend onderzoek tussen twee handboeken geschiedenis. De hoofdstukken over het Joods-Palestijnse conflict uit het eigen handboek, werden getoetst aan de door Daniëls vertaalde hoofdstukken uit een Marokkaans handboek voor 17- en 18-jarigen.

Saenen zal zijn project dit weekend toelichten tijdens Open Forum, een festival van het Minderhedenforum in de Antwerpse deSingel. Botsende geschiedenissen, luidt de titel van het debat dat door Bruno De Wever zal worden ingeleid. ‘Spannend’, zegt Saenen als we hem in Borgerhout opzoeken. ‘Het was me helemaal niet te doen om in de schijnwerpers te staan. In 2005 had ik al een soortgelijk project georganiseerd. We zijn toen begonnen met het lezen van Eén maat en één gewicht, een essay van Ludo Abicht over Israël en Palestina. Later hebben we een achttal Vlaamse handboeken geschiedenis geanalyseerd en vergeleken, en vervolgens een aantal van de auteurs geïnterviewd. Er werden kritische vragen gesteld over de beeldvorming van het zionisme of van de PLO. Het was een positieve ervaring, de leerlingen putten er veel intellectueel plezier uit. Hun kennis van het conflict werd enorm verdiept, maar dat was niet eens de essentie. Belangrijker nog vind ik dat ze kritisch leren omgaan met bronnen en media, en dat ze de attitude verwerven om niet te snel oordelen te vellen.’

Tien jaar later herhaalde hij het experiment. Alweer leverde een boek van Ludo Abicht de kapstok. Israël-Palestina, een tweestemmig essay in 2009 geschreven met coauteur André Gantman. Waarom opnieuw de Joods-Palestijnse zaak? ‘Ik was toevallig in het bezit gekomen van een Marokkaans handboek geschiedenis’, vertelt Saenen. ‘Dat maakte me nieuwsgierig: hoe zouden ze in een Arabisch land naar dat conflict kijken? Het blijft natuurlijk een razend interessante case, met een lange voorgeschiedenis en dwarsverbindingen tussen Europa en het Midden-Oosten. Bovendien leeft de Palestijnse zaak bij de jongeren, zeker bij leerlingen met een Marokkaanse achtergrond. Van die betrokkenheid kun je dankbaar gebruikmaken. Maar je zou perfect een andere case kunnen kiezen, zoals de crisis in Oost-Congo of de Balkanoorlogen van de jaren negentig.’

Feestdag of catastrofe

Een van Saenens leerlingen vorig jaar was Andrea Kerstens, nu eerstejaarsstudente TEW. ‘Ik heb er veel van opgestoken’, zegt ze. ‘Ik wist wel al iets af van het onderwerp, vooral via twee vriendinnen die erg begaan waren met problemen in de Gazastrook. Maar dankzij het project kreeg ik ook inzicht in de onderliggende oorzaken. Ik vond ons eigen handboek al bij al behoorlijk neutraal. Zo staat er dat de Israëli’s de onafhankelijkheid als een nationale feestdag vieren, terwijl de Palestijnen diezelfde gebeurtenis als de naqba, de catastrofe, gedenken. In het Marokkaanse geschiedenisboek proefde je de sympathie voor de Palestijnse zaak en schemerde ook een religieuze agenda door. Taal en woordkeuze zijn niet neutraal in de geschiedschrijving, ook dat hebben we geleerd. Wij spreken van de Tempelberg en de Klaagmuur, maar in feite zijn dat Joodse namen die Marokkanen of andere Arabieren niet gebruiken.’

Saenen broedt op een vervolg, met een Israëlisch handboek geschiedenis als toetssteen. Het project moet in september 2018 van start gaan. Een volledig semester uittrekken voor één thema heeft gevolgen. Andere obligate topics uit het leerplan geschiedenis krijgen tijdens de resterende maanden een spoedbehandeling. ‘Het vergt wat creativiteit’, zegt Saenen. ‘Gelukkig word ik door mijn directie gesteund, ze ziet er de meerwaarde van in.’

Verschillende waarheden

Het debat tijdens Open Forum gaat over de diversiteit. In veel scholen, vooral in Brussel en Antwerpen, zijn autochtonen een minderheid als een andere geworden. ‘Minderheden eisen erkenning van hun identiteit en herinneringscultuur en stellen de eenzijdige interpretatie van het verleden aan de kaak.’ Zo staat het letterlijk op de website van het Minderhedenforum, onder de befaamde foto van drie Congoleze amputés, rubberkappers die het slachtoffer werden van het exploitatiekolonialisme onder Leopold II. ‘Diversiteit in de klas is een troef’, zegt Saenen. ‘Het ligt aan de leerkracht zelf of hij die al dan niet benut. Leerplannen zijn soepel, die hoeven je niet tegen te houden. Toch valt daar nog een weg af te leggen. De opstellers van de leerplannen zouden zelf een afspiegeling van onze superdiverse maatschappij moeten zijn.’

Dreigt met dat alles de kennis van de eigen, vaderlandse geschiedenis er niet bij in te schieten? Loert de oikofobie om de hoek? ‘Ik zie de tegenstelling niet’, zegt Saenen. ‘Het is niet omdat je een mondiaal perspectief hanteert, dat je de eigen geschiedenis moet verwaarlozen. Het maakt mij niet uit of leerlingen roots hebben in Turkije, Rwanda of de Kempen, ze moeten allemaal weten hoe de Belgische taalwetgeving tot stand is gekomen.’

Bruno De Wever doceert in Gent hedendaagse geschiedenis en is ook betrokken bij de lerarenopleiding. Of ons geschiedenisonderwijs te eenzijdig op het eigen verleden is gericht? ‘Veel te kort door de bocht’, zegt hij. ‘De tijd van de vaderlandse canon ligt al ver achter de rug. Ik vind het Vlaamse onderwijssysteem niet gek. De overheid legt het algemeen kader vast in de eindtermen, de onderwijsnetten vullen dat in met leerplannen. Die zijn gelukkig erg flexibel, leerkrachten hebben veel vrijheid bij het interpreteren. Zelfs een uitzonderlijk project zoals dat van Frank Saenen valt binnen dat systeem te legitimeren. Natuurlijk kan alles beter. Er zijn nog te veel leerkrachten die in hun comfortzone blijven zitten en weinig oog hebben voor een mondiaal perspectief. Maar daar wordt aan gewerkt, onder meer via de lerarenopleiding die nu veel beter is dan pakweg twintig jaar geleden. Onderwijs is een tanker die traag draait, maar het manoeuvre is wel degelijk ingezet.’

Over het Israël-Palestinaproject is hij enthousiast. ‘Geschiedenisonderwijs heeft twee hoofdopdrachten’, aldus De Wever. ‘Het historisch denken stimuleren, via heuristiek en bronnenkritiek. Geschiedenis is meerduidig. Het is niet de bedoeling dat leerlingen na zo’n project allemaal hetzelfde denken over het Joods-Arabische conflict, wel dat ze inzien dat er verschillende waarheden naast elkaar bestaan. Daarnaast reikt goed geschiedenisonderwijs een referentiekader aan. Denk daarbij aan concentrische cirkels: Vlaanderen, België, Europa, de wereld. Meerduidigheid staat daar los van. Of het nu over de spanningen in het Midden-Oosten dan wel over de Belgische staatshervorming gaat, een meerstemmige lezing is altijd aangewezen.’

Een video over het klasexperiment valt te bekijken op canoncultuurcel.be

Het nieuwe DNA van Vlaanderen. Open Forumdag – Minderhedenforum, 10 december, deSingel, Antwerpen. www.openforumdag.be/

DOOR ERIK RASPOET

‘De Palestijnse zaak leeft bij de jongeren, zeker bij leerlingen met een Marokkaanse achtergrond. Van die betrokkenheid kun je dankbaar gebruikmaken.’ Frank Saenen

‘Er zijn nog te veel leerkrachten die in hun comfortzone blijven zitten en weinig oog hebben voor een mondiaal perspectief.’ Bruno De Wever

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content