De bizarre beslissingen van Donald Trump worden vaak uitgelegd met het dunning-krugereffect: wie incompetent is, beseft dat te weinig en overschat zichzelf. Al hoeft u niet te gniffelen, want we lijden allemaal weleens aan zelfoverschatting.
Hoe slim bent u, vergeleken met de gemiddelde Vlaming? Bent u knapper dan gemiddeld, of lelijker? En hoe goed rijdt u met de auto? De kans is groot dat u zichzelf bij al die vragen een tikkeltje hoger dan gemiddeld inschat. En daar hoeft u niet eens om te blozen. Zelfoverschatting is een typisch menselijk en wijdverspreid fenomeen. Veel psychologen hebben zich al over de zaak gebogen, en het staat intussen bekend als het Lake Wobegoneffect. Lake Wobegon was een fictief Amerikaans dorpje dat in de jaren 1970 en 1980 fungeerde als setting voor een radiosoap. Alle vrouwen waren er sterk, alle mannen knap en alle kinderen slimmer dan gemiddeld. U begrijpt de link wel, u bent ten slotte slimmer dan gemiddeld.
Maar er is nog een ander mechanisme dat speelt: het dunning-krugereffect. Dat houdt in dat mensen met weinig competenties vaak hun kennis en kunde overschatten. De Amerikaanse psychologen Justin Kruger en David Dunning vonden hun inspiratie bij een bizarre misdaadzaak: midden jaren negentig besloot een zekere McArthur Wheeler twee banken te overvallen in de Amerikaanse stad Pittsburgh. Hij deed dat overdag, zonder enige vorm van vermomming. Of toch: de man had zich ingesmeerd met citroensap, een vloeistof die ook wordt gebruikt als onzichtbare inkt. ‘Het dunning-krugereffect zou je kunnen omschrijven als metaonwetendheid’, legt professor Persoonlijkheidspsychologie Filip De Fruyt (UGent) uit. ‘Door hun incompetentie begrijpen bepaalde mensen niet dat ze incompetent zijn. Dat zie ik elk jaar in de feedbackperiode op de universiteit: studenten met een flinke onvoldoende, die toch compleet verbaasd zijn over hun score. En ook bij talentenjachten zijn er geregeld deelnemers die zich een of ander (zang)kunstje toemeten, maar er volgens de jury en het publiek – met uitzondering van de eigen fanclub, die meestal aan hetzelfde euvel lijdt – weinig van bakken. Door hun gebrek aan kennis over het terrein – of dat nu de psychologie of de zangkunst is – zien ze zelf niet hoe slecht ze het doen.’
Politici en journalisten
De fratsen van Donald Trump worden geregeld verklaard met dunning-kruger, maar de Amerikaanse president is zeker niet de enige. Bepaalde categorieën van mensen, zoals politici en journalisten, lopen volgens De Fruyt wel extra risico. ‘Zij moeten zich vaak in korte tijd inwerken in complexe materie en daarover dan beleid voeren, interviews geven of teksten schrijven. Het is belangrijk dat ze een zelfverzekerde indruk maken en tonen dat ze de materie van a tot z beheersen. Uiteraard hebben ze een entourage van specialisten die hen kunnen voorzien van adviezen en spiekbriefjes, maar op een gegeven moment moeten ze wel zelf een debat voeren waarbij ze op de rooster worden gelegd. Daarom vallen er geregeld politici door de mand.’
En journalisten dus ook, glimlacht De Fruyt. ‘Wanneer ik een artikel lees over een thema dat ik niet goed ken, vind ik het doorgaans interessant en informatief. Maar wanneer het over mijn eigen vakgebied gaat, wordt het meestal oppervlakkig, ongenuanceerd en soms zelfs ronduit misleidend. Dan merk ik dat die journalist zijn eigen kennis heeft overschat.’
Opvallend: uit de onderzoeken van Dunning en Kruger blijkt dat toppers in hun vakgebied zich vaak net onderschatten. Ook dat valt logisch te verklaren. ‘Zij hebben een beter referentiekader om hun prestatie te beoordelen en ze beseffen dus ook op welke punten ze kritisch beoordeeld kunnen worden. Al mogen we dat niet veralgemenen: er zijn net zo goed toppers die zich overschatten en slechte presteerders zonder enig zelfvertrouwen.’
Velen onder ons lijden dus aan zelfoverschatting. Juist ja, lijden is volgens De Fruyt het juiste woord. Zeker in combinatie met andere persoonlijkheidstrekken kan het problematisch zijn. Al zijn er in bepaalde omstandigheden ook voordelen, geeft De Fruyt toe. ‘Gezien de mens zich al eeuwenlang overschat, moet dit evolutionair gezien wel in ons voordeel spelen. We leven in een complexe realiteit, waar veel kennis nodig is en veel situaties vrij ambigu en relatief onzeker zijn. Een zekere vorm van overschatting helpt dan om vlot te navigeren en te overleven. Maar bij cruciale stappen kun je het missen als kiespijn.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
