‘Wie over een lange arm beschikt, gebruikt die best met mate’

Of je nu een nieuwe wet regelt voor een Kazach of een parkeerplaats voor een fietsmaat: met vriendendiensten kun je maar beter uitkijken. ‘Een innig netwerk is handig en meestal ook onschuldig’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman. ‘Maar als je liever niet hebt dat iedereen weet wat je voor een vriend hebt geregeld, schort er wellicht wat aan.’

‘Ik probeer iets voor je te regelen’, zei hij bij het afscheid. Het moet zo’n jaar of tien geleden zijn geweest. In volle verkiezingscampagne volgde ik een politicus terwijl hij in een provinciestad stemmen probeerde te ronselen op de wekelijkse markt. Zo ter hoogte van het kippenkraam werd hij aangesproken door een man die hij overduidelijk goed kende. Amper hadden ze elkaar schouderkloppend begroet of de man begon omstandig zijn probleem uit de doeken te doen: het stadsbestuur was van plan om de parkeerplaatsen in zijn straat te schrappen en daardoor zouden de klanten niet meer voor zijn restaurant kunnen parkeren. De politicus beloofde de man om de burgemeester, die een goede kameraad was, te vragen toch minstens de parkeerplaatsen vlak voor de zaak ongemoeid te laten. Toen hij mijn verbaasde blik zag, zei hij bij wijze van verklaring: ‘Die man is een fietsmaat van me. Elke zaterdag gaan we samen met zes anderen fietsen.’

Je hoort ze wel vaker, dat soort argumenten. Als mensen iets voor elkaar ritselen, is dat omdat ze elkaar kennen uit de service- of tennisclub, ooit in dezelfde studentenvereniging actief zijn geweest of samen naar het jezuïetencollege zijn gegaan. ‘Vriendjespolitiek is dat niet, mevrouw. Nee, dat is loyaliteit’, klinkt het dan. Nu is het ook vaak niet meer dan dat. Zo’n old boys network kan onschuldig handig zijn. Politici, ondernemers, academici, schrijvers, advocaten: iedereen netwerkt er tegenwoordig op los. Zowel offline als online.

Met de juiste mensen omgaan, kan je dan ook kansen opleveren: je wordt al eens uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek zonder dat je zelfs maar een brief hebt moeten sturen, je krijgt een consult bij een befaamd specialist waarvoor je anders een halfjaar zou moeten wachten, een magistraat legt je uit waar je met je juridische problemen kunt aankloppen of een politicus is bereid om een vol halfuur naar je grieven te luisteren. Niets mis mee toch?

Zolang het daarbij blijft niet, nee. Maar af en toe bezorgt zo’n lange arm mensen geen sollicitatiegesprek maar een (top)job. Het komt ook al eens voor dat de invloedrijke familie van een slachtoffer bevriende magistraten belt in een poging greep te krijgen op het onderzoek. En soms wil een politicus niet alleen naar je luisteren maar ook voor je tussenkomen. Pakweg om een nieuwe wet te regelen waardoor een Kazachse zakenman een rechtszaak kan afkopen.

De hamvraag is natuurlijk waaróm iemand je zulke gunsten verleent. Omdat je het verdient? Omdat hij gelooft dat je voor een nobele zaak strijdt? Of eerder omdat je friends in high places hebt bij wie hij graag op een goed blaadje zou staan? Of zou het misschien kunnen dat hij al een wederdienst in zijn hoofd heeft? Dat is niet altijd even duidelijk. En dus staan er geregeld zelfverklaarde gedupeerden op die, al dan niet terecht, klagen dat zij die opdracht, die kans, die promotie niet hebben gekregen omdat ze niet de juiste vrienden hebben of geen lid zijn van de loge.

‘Ik mag toch wel mensen helpen?’ vroeg die politicus me al die jaren geleden bij dat kippenkraam. Natuurlijk, maar dan wel op voorwaarde dat het in alle openbaarheid gebeurt. Dat zou de maatstaf moeten zijn: als je liever niet hebt dat iedereen weet wat je voor de een of andere vriend hebt geregeld, schort er wellicht iets aan. Al die pleidooien voor meer transparantie, onder meer bij de overheid, in de bedrijfswereld en op universiteiten, zijn meer dan gerechtvaardigd. Alleen al omdat zulke regels mensen even doen nadenken voor ze iets fiksen voor deze of geen vriend. Als ze even door de ogen van de buitenwereld naar hun vriendendienst kijken, zullen ze misschien beseffen dat het niet door de beugel kan om een uitgerangeerde partijgenoot royaal te betalen voor een vage consultancyopdracht of de zakenrelatie van een machtige kennis aan een handige wet te helpen. Al is het maar omdat mensen die geen zulke handige telefoonnummers hebben, behoorlijk pissig worden van zulke tussenkomsten.