Bleri Lleshi

‘Werklozen doodpamperen’: voorpublicatie uit ‘De neoliberale strafstaat’ door Bleri Lleshi

Bleri Lleshi Auteur en politiek filosoof

In zijn nieuwe boek fileert Bleri Lleshi een nieuw samenlevingsmodel dat hij ziet ontstaan: ‘de neoliberale strafstaat’. Een exclusieve voorpublicatie. ‘Lukt het politici niet om de echte problemen aan te pakken, dan is criminaliteit het makkelijkste om hun macht te legitimeren. Daarom maakt de strafstaat steeds meer opgang.’

Als linkse intellectueel van allochtone afkomst vertolkt Bleri Lleshi wat leeft in de arme migrantenwijken. Daarbij put hij uit zijn ervaring als jongerenwerker. Lleshi ziet de armoede in de hoofdstad – waar een derde van de bevolking jonger is dan 25 en ongeveer 60 procent buitenlander of van buitenlandse afkomst – hand over hand toenemen. Maar de meeste politici laten de zaak betijen, vindt hij, of zetten vooral repressieve wapens in om te voorkomen dat de ketel overkookt. In zijn nieuwe boek fileert Bleri Lleshi een nieuw samenlevingsmodel dat hij ziet ontstaan: ‘de neoliberale strafstaat’.

Knack interviewde Bleri Lleshi over zijn nieuwe boek. Hieronder een exclusieve voorpublicatie uit De neoliberale strafstaat.

Werklozen doodpamperen

Al van in het begin van de jaren 1980 begon men harder op te treden tegen werklozen. Mensen die een werkloosheidsuitkering kregen, verloren een deel ervan door maatregelen van de overheid. Samenwonenden maar ook invaliden.

Vandaag is de situatie dezelfde. Eind 2012 nam de regering de beslissing om de werkloosheidsuitkeringen te verlagen, in sommige gevallen zelfs tot 40%. Hoe langer iemand werkloos is, hoe lager de uitkering. Voor veel mensen betekent dat een uitkering onder de armoedegrens. Niet enkel samenwonenden, maar ook gezinshoofden en alleenstaanden zullen na een bepaalde periode nog slechts een minimumuitkering ontvangen. Concreet in cijfers: voor gezinshoofden zal de uitkering in fases met 12% dalen. Voor alleenstaanden is dat 17,5% en voor samenwonenden tot liefst 40%. Oudere werklozen krijgen de anciënniteitstoeslag pas vanaf 55 jaar in plaats van vanaf 50 jaar.

De neoliberale strafstaat - Bleri Lleshi
De neoliberale strafstaat – Bleri Lleshi© EPO

De overheid verlaagt de uitkeringen met het argument dat de werklozen hun verantwoordelijkheid moeten nemen: werk zoeken. De afbouw van de uitkeringen zal niet tot activering leiden, maar eerder tot armoede. De uitkeringen verlagen zal ook niet helpen om het tekort aan banen op te lossen, want men mag dan naar de individuele verantwoordelijkheid van de werkloze blijven verwijzen, het grootste probleem is niet werk(on)bereidheid maar het tekort aan vacatures.

In Brussel zijn er voor elke vacature voor laaggeschoolden 112 werkzoekenden. Waarom wordt erin dat geval niet gewezen op de verantwoordelijkheid van het beleid, van bedrijven en van managers?

Goeroe Theodore Dalrymple

Armen worden als hedonistisch voorgesteld, mensen die hun eigen leven en arbeidsmacht vergooien met drank en drugs. De manier waarop ze in de media gepresenteerd worden, past in dat beeld. Dat is ook het discours dat heel wat politieke partijen aanhangen over de onderklasse in onze samenleving. Zoals de huidige grootste partij in Vlaanderen, de N-VA, blindelings het discours van goeroe Theodore Dalrymple volgt.

Dalrymple beweert dat drugsgebruikers, armen en alleenstaande moeders hun situatie aan zichzelf te danken hebben en dat ze eigenlijk niet anders willen. De vroegere OCMW-voorzitster van Antwerpen en nu minister van Werk, Monica De Coninck van de SP.A, vindt ook dat Dalrymple op een aantal punten gelijk heeft. Een van die punten is individuele verantwoordelijkheid.

‘Hij [Dalrymple] heeft een punt: je mag mensen niet doodpamperen, je moet hen de verantwoordelijk voor hun eigen leven geven.’ Even verder voegt ze er over haar werk bij het OCMW trots aan toe: ‘Dat is wat wij hier proberen te doen.’ Intussen is Liesbeth Homans (N-VA) OCMW-voorzitster in Antwerpen en die was blijkbaar een fan van de aanpak van De Coninck. ‘Liesbeth Homans, toch de rechterhand van Bart De Wever, heeft al gezegd dat ze volledig achter mijn aanpak staat’, zegt De Coninck in hetzelfde interview in Knack. Het is geen toeval dat mensen zoals Dalrymple populair zijn in tijden van crisis. Hij legt voor alles de schuld bij de mensen zelf. In anekdotische taal, maar de mensen geloven het. Ze staan weinig stil bij de sociale afbraak en wat die concreet betekent voor zij die het moeilijk hebben.

Wat Dalrymple beweert, staat echter lijnrecht tegenover wat heel wat andere literatuur en onderzoeken ons vertellen. In de VS heeft Jay MacLeod onderzoek gevoerd naar de situatie van jongeren die uitgesloten worden. Hij concludeerde dat jongeren niet racisme of andere vormen van discriminatie schuldig achtten aan hun situatie, maar dat ze telkens naar zichzelf en hun eigen tekortkomingen verwezen. MacLeod beweert dat hun uitsluiting te maken heeft met de individuele en structurele niveaus van toenemende sociale ongelijkheid. Structuur is nog steeds belangrijk en creëert ongelijkheid. MacLeod schrijft: ‘Sociale problemen worden gereduceerd tot individuele morele en pathologische problemen.’

Deze conclusie van MacLeod sluit aan bij mijn ervaringen als jongerenwerker. Veel van de jongeren die ik heb begeleid, zijn ervan overtuigd dat ze hun moeilijke situatie of falen aan zichzelf hebben te danken. Hetzelfde kreeg ik te horen bij de ouders. Ze voelen zich een mislukking en al het negatieve en de problemen die ze meemaken wijten ze aan zichzelf. Ik heb van ouders alle mogelijke argumenten gehoord tijdens huisbezoeken: ‘ik moet harder werken’, ‘ik had vroeger een diploma moetenbehalen’, ‘ik had nooit aan kinderen moeten beginnen’.

The mismanaged life

Het neoliberalisme heeft economische, politieke en sociale kwesties gedepolitiseerd tot wat ‘the mismanaged life‘ van het individu wordt genoemd. Er zijn politici die nog een stap verder willen gaan in hetdiscours van eigen verantwoordelijkheid. Zoals Guy Vanhengel (Open VLD) die kinderbijslag degressief wil maken. Dat is een manier om gezinnen die meer kinderen hebben te straffen. Vanaf 2014 is kinderbijslag een bevoegdheid van de gewesten, de bijbehorende financiële middelen worden echter niet voor 100% mee overgeheveld. Wie meer kinderen heeft, krijgt momenteel relatief meer kinderbijslag. Vanhengel wil de huidige logica omdraaien. Zijn MR-collega Vincent De Wolf lanceerde eerder al hetzelfde idee.

Er zijn dus belangrijke verschuivingen in het politieke discours die een invloed hebben op hoe we onze samenleving organiseren. Een aantal decennia geleden bestond er nog zoiets als de collectieve verantwoordelijkheid. Die is intussen verdwenen en verschoven naar het individu. Elk van ons is verantwoordelijk om zich in de strijd te gooien, de struggle for life. En we mogen daarin niet falen, we moeten succesvol zijn. Als je mislukt, is het je eigen schuld. Moge de beste winnen. We zijn echt gaan geloven dat alles een strijd is. In deze sociaal-darwinistische visie is er geen ruimte voor noch nood aan samenwerking of collectiviteit. Iedereen is egoïstisch en kijkt naar het eigen belang. Dat is de menselijke natuur, zo klinkt het overtuigd van links tot rechts.

De ‘eigen verantwoordelijkheid’ van politici, banken en de rijke elite

In dit hoofdstuk heb ik laten zien waarom ik het niet eens ben met het principe dat het individu als enige verantwoordelijk is voor de situatie waarin hij of zij zich bevindt. Wil dat zeggen dat ik tegen de individuele verantwoordelijkheid ben? Neen, ieder van ons draagt een bepaalde verantwoordelijkheid. Maar die verantwoordelijkheid moet wel corresponderen met ons vermogen en kunnen. Je kan aan een arme niet zeggen dat hij zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar armoede en om daaruit te geraken. Een arme heeft structurele steun nodig om hem te helpen zijn verantwoordelijkheid te kunnen opnemen. Die mensen moeten we sterker maken zodat ze met de tijd op eigen benen kunnen staan. Niemand wil afhankelijk zijn van anderen. Elke mens heeft en wil een bepaalde verantwoordelijkheid dragen, maar zij of hij moet het ook kunnen.

Ik vind het treffend dat net zij die hard om eigen verantwoordelijkheid roepen, zelf hun verantwoordelijkheid niet nemen. Kijk naar de politici bijvoorbeeld. Waarom zeggen we niet ‘eigen verantwoordelijkheid’ tegen politici als ze falen? Of aan de banken als ze falen? Of aan de rijke elite die blijft speculeren, elke maatschappelijke rol schuwt en alleen op winst uit is? Hoe zit het met de verantwoordelijkheid van bedrijven, multinationals en managers? Kortom, iedereen draagt verantwoordelijkheid, de betrokkene zelf, de ouders, de gemeenschap, de politici, het middenveld, de werkgevers, de multinationals, … Iedereen is samen verantwoordelijk.

Ik heb in dit deel trachten aan te tonen wat de gevolgen zijn van het neoliberale beleid. De socio-economische problemen blijven toenemen. Als de socio-economische situatie verslechtert dan stijgt de criminaliteit, want criminaliteit heeft oorzaken en die zijn vooral socio-economisch. De politici zijn onmachtig om die problemen aan te pakken. Lukt het niet om de echte problemen aan te pakken, dan is het thema criminaliteit het makkelijkste en meest voor de hand liggend om hun macht te legitimeren. Daarom maakt de strafstaat steeds meer opgang.

De neoliberale strafstaat is verschenen bij EPO Uitgeverij, telt 320 bladzijden en kost 22,50 euro.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content