Welke emancipatie kunnen vrouwen aan?

In het nummer van deze week kijkt Knack Extra waar de vrouw anno 2011 staat. Walter Pauli ziet hoe, in elk geval in onze contreien, emancipatie niet meer zozeer een zaak van kansen dan wel van keuzes wordt: welke emancipatie willen vrouwen zelf? Of een tikje provocerend: welke emancipatie kunnen ze zelf aan? Een voorsmaakje.

Zeggen dat de emancipatie van de vrouw nog een verhaal is van een voortdurende strijd tegen blatante discriminaties en mensonwaardig seksisme zou de waarheid geweld aandoen – toch in westerse landen als België. Die vaststelling wordt zowat overal gemaakt.

Er zijn hier vrouwelijke ministers, vrouwelijke fractieleiders, vrouwelijke partijvoorzitters en vrouwelijke onderhandelaars geweest, en er zullen er nog komen. Zeker, er was nog geen vrouwelijke premier en geen vrouwelijke minister-president – tenminste, niet in Vlaanderen. In het zuiden van het land is men daaraan al meer dan tien jaar gewoon. Daar waren zowel Laurette Onkelinx als Marie Arena (beiden PS) al minister-president van de Franse Gemeenschap. Als dit land niet splitst en nog een paar decennia blijft bestaan, luistert de achtste koning der Belgen trouwens naar de naam Elisabeth. Tegen die tijd moet ook België of Vlaanderen toch minstens één Angela Merkel hebben kunnen leveren.

Het is een trend die zich niet alleen in de politiek aftekent: dat het slechts een kwestie van (afzienbare) tijd is voordat de inhaalbeweging van vrouwen in het maatschappelijke leven zich voltrokken heeft. Dat verloopt in de ene sector al sneller dan in de andere, maar de trend is algemeen en onherroepelijk.

Betonnen plafond

Een en ander leidt natuurlijk tot cijfers die alleen maar verrassend zijn voor wie geen rekening houdt met die trend. Begin dit jaar bleek uit telwerk van de Studiedienst van de Vlaamse Regering dat voor het eerst Vlaamse vrouwen méér verdienen dan mannen. De cijfers slaan alleen op vrouwen tussen 25 en 40 jaar, maar dat is precies het hoopvolle aan die tendens – toch voor vrouwen. De oudere vrouwen, de generatie die de onderbroken carrières wegens kinderlast moest trotseren, die botste op glazen en soms zelfs betonnen plafonds, op wettelijke en nadien nog hopen van feitelijke barrières, op culturele drempels, op lagere scholingsgraden, het soms onverholen seksisme. Die generatie dus, van de lagere lonen, is stilaan aan het welverdiende pensioen toe.

Genderneutraal

En dus breekt voor de vrouwenbeweging stilaan de periode van het eigen ‘postmodernisme’ aan. De vrouw is geëmancipeerd, maar wat schuilt onder die vlag? Welke lading blieven ze zelf? Ook beroepsactieve vrouwen blijven vrouwen. Als er kinderen komen, zijn zij het die de kroost baren. En ondanks vader- en ouderschapsverlof, genderneutrale opvoeding, dienstencheques voor poetshulp, kinderopvang en wat dies meer zij, blijven vrouwen meer belast met gezinstaken dan mannen. Met alle druk die daarbij komt. Het lijkt slechts wachten op de eerste studies over het fenomeen van het ‘vrijwillig’ onder- of afbreken van carrières van hoogopgeleide vrouwen. In welke mate mannen daarvan de oorzaak zijn, in welke mate ook vrouwen zelf. Want op een bepaald ogenblik is het geen zaak meer van de maatschappij of de partner, op een bepaald ogenblik beslissen vrouwen ook zelf. (Wie die vrije wil ontkent, zeker bij universitair geschoolde vrouwen die een stevige beroepsloopbaan hebben uitgebouwd, heeft toch een afwijkende visie op emancipatie). Maken ze van hun carrière de prioriteit. Of toch van hun gezin.

Macho’s

Dat is de keerzijde van de medaille: als de emancipatie van vrouwen stilaan een zekere voltooiing nadert, vallen de oude argumenten voor een stuk weg, en dus ook de klassieke bescherming. Het glazen plafond heeft vrouwen gehinderd, maar het bood ook bescherming: vrouwen hóéfden zich niet te verantwoorden als ze thuis bleven. Voor de kinderen. Of ook voor zichzelf. Het zou vreemd lopen indien dat straks niet verandert. Waarom zou de maatschappij geen gelijke rekenschap vragen aan vrouwen en mannen? Waarom zouden aan vrouwen geen gelijke eisen gesteld worden, bijvoorbeeld inzake bereidwilligheid voor de arbeidsmarkt? Misschien zijn er goede argumenten om toch een onderscheid te maken. Wellicht zullen vrouwen ook anders argumenteren. Omdat men dit of dat nu eenmaal liever heeft, verschillend ziet en anders doet dan een man.

En dat zit dit nooit eindigende debat waar het begon. Als de wettelijke discriminaties opgeheven zijn, als de macho’s niet meer dominant zijn in de culturele omgeving, als de cijfers leren dat vrouwen hogere functies bekleden en stilaan zelfs beter betaald worden (juist door die hogere functies), dan botst de vrouwenemancipatie op de laatste en de moeilijkste barrière. Namelijk op het fenomeen gender. Op de vrouwelijkheid van de vrouw. Het is de ultieme confrontatie.

Walter Pauli