‘We geven voortdurend een nieuwe draai aan oude tradities’

‘Tradities zijn heilig. En toch veranderen ze. Misschien veranderen ze juist omdat ze heilig zijn’, schrijft Kolet Janssen van Logia. ‘Als gelovige ben ik ervaringsdeskundige in het (mee) levend houden van tradities. En dat doe je beslist niet door ze onaantastbaar en onveranderd in stand te houden.’

Er was een tijd dat er levende katten van de belforttoren werden gegooid in Ieper. Nog steeds drinken mensen wijn met levende visjes in Geraardsbergen, al komt daar telkens weer veel kritiek op. Wij werden als kind bang gemaakt voor de roe, waarmee Piet ons op vraag van de Sint zou slaan als we stout waren. En Sint riep toen zeker nooit: ‘Er zijn geen stoute kinderen!’ Gedachten en gevoeligheden van mensen evolueren, gelukkig maar. Soms gaat het traag, soms gaat het de verkeerde richting uit, maar over het algemeen groeien we naar meer menselijkheid en meer aanvaarding van diversiteit. Dat is geen gemakkelijke weg, maar het is wel de juiste. Het kan geen kwaad om dat niet te vergeten in deze tijden van woelige pietdiscussies.

Zijn mensen die aan de oude tradities vasthangen bekrompen, wreed of racistisch? Natuurlijk niet. Dieren werden ooit eerder als gebruiksvoorwerpen beschouwd. En katten waren er sowieso te veel, vond men. Veel mensen zeggen terecht dat Zwarte Piet in de manier waarop zij hem opvoeren bij hun kinderen geen koloniaal slaafje is. Ze zijn te goeder trouw en ze zijn verontwaardigd als mensen hen van racisme beschuldigen.

Maar ook onschuldige folklore-elementen kunnen verdachte roots hebben. En ze kunnen kwetsend zijn voor (een deel van) onze gekleurde mede-Belgen. Alle pieten voorstellen of uitdossen als (cliché) homo’s of als extreem obese mensen zou hetzelfde effect hebben. Zelfs als dat een deel van een traditie zou zijn (wat het niet is), zou het onaanvaardbaar zijn om die traditie te blijven verdedigen. Wat eenmaal als kwetsend wordt ervaren (ook al is het niet zo bedoeld), kan nooit meer plezierig zijn, en we zijn het onze kinderen verplicht om er zo snel mogelijk een andere draai aan te geven. Met dank aan het pietenpact.

Een nieuwe draai geven aan oude tradities doen we trouwens voortdurend. Juist omdat we de heilige traditie niet willen kwijtraken. Tradities moeten nu eenmaal meegroeien met de mensen die eraan gehecht zijn. Anders worden het fossielen, waaruit elk leven verdwenen is. Dat weten gelovigen van elke religie. Een onaantastbare traditie is binnen de kortste keren een lege doos. Het ergste wat je een traditie kunt aandoen, is hem als een gebalsemd lijk bewaren. Want binnen de kortste keren is er dan niemand meer die er nog iets in ziet, in gelooft, of iets aan kan vastknopen.

Zo was er een tijd dat je als gelovige drie uur voordat je te communie ging, niet mocht eten, uit eerbied voor Jezus in de hostie. In onze tijd beseffen we dat eerbied voor Jezus niet zozeer door de maag gaat, maar eerder te maken heeft met hoe je zijn woorden in je leven in praktijk brengt. Als we nu nog die regel van drie uur niet eten zouden toepassen, zou dat vooral belachelijk zijn. En we zouden door daarvoor te strijden de essentie uit het oog hebben verloren. Precies zo is het met de Zwarte Piet met pagekleren in een knechtenrol.

Verdelende rechtvaardigheid

Ons Sinterklaasfeest is een uniek moment om elkaar en onze kinderen te verrassen. Over Sint doen oude verhalen de ronde, waarin hij de verdelende rechtvaardigheid belichaamt. Iets geven zonder dat je er de credits voor opstrijkt, dat zit er ook bij onze Sinterklaasviering nog in. En met een paar kleine ingrepen kan de nieuwe look van Piet weer enkele jaren mee. Daarna wordt het wellicht hoog tijd voor Mieten. Of voor andere verglijdingen en aanpassingen, liefst zonder bittere discussies.

Aanpassen is niet hetzelfde als afschaffen. Je kunt de kern behouden zonder de lelijke, tijdsgebonden haken en ogen per se vast te willen houden. Elk jaar verschijnen er talloze leuke, grappige en spannende Sint-en-Pietverhalen. Het zal niet moeilijk zijn om Piet daarbij wat eigentijdser af te beelden. De focus van die verhalen ligt echt niet op de huidskleur van Piet. Steeds meer zijn Sint en Piet spitsbroeders in plaats van meester en ondergeschikte en dat biedt zeker evenveel verhaalmogelijkheden. Oude verhalen raken gedateerd, dat is altijd zo.

Luister eens goed naar de oude Sinterklaasliedjes, dan bekruipt je al gauw een gevoel van bevreemding. Welk kind begrijpt de zinnen ‘Makkers, staakt uw wild geraas‘ en ‘wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe‘? Om nog maar te zwijgen over de volgende strofe, die in onze tijd van ‘alleen maar brave kinderen’ volledig misplaatst is: ‘Wie was ongehoorzaam? Wie was wel eens lui? En wie had er soms wel eens een boze bui? Maar wie het nooit weer doet en er spijt van heeft, kan er op vertrouwen dat Sint hem vergeeft!‘

We zullen het er nooit over eens raken of er ja dan nee iets te vergeven valt in de pietenkwestie. Zo zij het. Maar we gaan er hopelijk met zijn allen voor zorgen dat alle kinderen in ons land, van om het even welke huidskleur, evenveel plezier kunnen hebben aan dit feest. Misschien kunnen we aan de Sint vragen of hij ons kan doen ophouden met bekvechten. Als we allemaal tegelijk onze schoen zetten, met een knol van een wortel erin, moet dat lukken.