‘Wat zal er gebeuren als het eens een hele zomer niet regent in ons land?’

‘Na het debat over de sociale zekerheid, moeten we het ook eens hebben over ecologische zekerheid’, schrijft Dirk Holemans van Oikos.

Het was een verrassende oproep van de VTM weervrouw een tijdje terug. Jill Peeters vroeg op Twitter haar bericht te retweeten als ook jouw regenwaterput leeg is. Waarop ze meteen het verschil met de vorige hete zomer, die van 1976, duidelijk maakte. In die tijd was er nog geen verplichting om bij een (ver)nieuwbouw een regenwaterput aan te leggen. Die is er pas dertig jaar later gekomen, in 2005, zo snel reageren we in dit landje op waarschuwingen van de natuur. Zo’n put om het hemelwater op te vangen moet volgens de voorschriften minstens 5.000 liter groot zijn. Lijkt heel wat, maar als je dat water gebruikt voor het toilet, de wasmachine, de tuin en wie weet ook de auto te wassen is dat hopeloos te weinig. De bijdrage van één regendag in een droge periode doet daar geen afbreuk aan.

Too little maar zeker ook too late was de oproep van de Vlaams minister voor het Leefmilieu, Joke Schauvliege, om naar het einde van de hittegolf op te roepen om je auto niet te wassen met drinkwater. Alsof dat ooit een goed idee zou zijn. Naar de carwash gaan mocht trouwens nog altijd, om maar de draagwijdte van ons Vlaams beleid helder te maken.

Wie denkt dat het hierbij blijft, wat ongemak bij droogte zoals je gazon dat ros uitslaat, komt bedrogen uit. Zo leidt een te lage waterstand in de kuststreek tot infiltratie van zout water en dus verzilting. Dit kan vruchtbare grond of drinkwaterreserves onomkeerbaar beschadigen. Ook economisch is het geen lachterje: met minder water daalt het niveau in de rivieren en kanalen wat de scheepvaart belemmert. Zo daalde in het kanaal Gent-Terneuzen het waterpeil al aanzienlijk. Wat betekent als de droogte nog aanhoudt: boten met de grootste diepgang geraken niet meer de haven binnen, tenzij ze elders reeds een stuk van hun lading kwijt raken.

Nu is verdroging geen probleem van gisteren, integendeel. Verdroging is al veel langer een van de structurele milieuproblemen waar Vlaanderen mee kampt, samen met vermesting en verzuring. Zo is het al een thema in een Vlaamse Milieu- en Natuurrapport van 1996. Als redenen van verdroging somt het rapport zowel een te groot verbruik op, als ons niet onbekend in de oren klinkende zaken als de alsmaar verder gaande verharding (zeg maar alles volbouwen en asfalteren). Iets waarop we nog altijd niet strutureel hebben op ingegrepen.

Nu kan je natuurlijk tegenwerpen: er is niet echt iets speciaals aan de hand. Het gebeurde met de hete zomer van 1976 en nu nog een keertje, dat zijn gewoon de grillen van de natuur. Je kan met andere woorden geen causaal verband aantonen tussen de klimaatverandering en de huidige extreem droge periode. Dat laatste is inderdaad correct, causaliteit valt hard te bewijzen. Maar we weten wel dat door klimaatverandering de kans op zo’n extreme droogte (of voor het zelfde geld: een enorm natte periode met overstromingen) veel groter is. En als we dan ook nog over de grenzen van ons kleine landje kijken, kunnen we niet langer ontkennen dat er meer aan de hand is een grilletje van de natuur. In Portugal tekende men in juni temperaturen op van meer dan veertig graden Celcius, terwijl het in Griekenland regende. In de Amerikaanse stad Phoenix konden op de eerste dag van de zomer door de extreme hitte bepaalde types vliegtuigen niet opstijgen, omdat de hete lucht ijler is en zo onvoldoende draagkracht verleent bij de start.

Dit alles maakt duidelijk dat niet alleen onze regenwater put leeg is. Ook de reserve met excuses om doortastende beleidsmaatregelen alsnog niet in te voeren is leeg. De discussie op niveau van de Vlaamse regering of de betonstop in 2030 of pas in 2040 zal gelden is te gek voor woorden. We hadden die gewoon al tien of twintig jaar geleden moeten invoeren, we kunnen dat niet opnieuw een of twee decennia voor ons uitschuiven.

Voor alle duidelijkheid. De verdroging die we al decennia veroorzaken heeft zeer weinig te maken met klimaatverandering. Wel met verspilling van water, te veel grondwater oppompen en alsmaar blijven verharden van de open ruimte. De klimaatopwarming verhoogt wel dramatisch de kwetsbaarheid van onze regio voor de gevolgen van de klimaatverandering. Om even te citeren uit een recent Vlaams Natuur- en Milieurapport : “In elk klimaatscenario voor Vlaanderen stijgt de kans op droge periodes en worden deze periodes extremer. Vooral de evolutie naar drogere en war­mere zomers zal, samen met veranderingen in de neerslagintensiteit, een negatieve invloed hebben op de kwaliteit en de beschikbaarheid van grond­ en oppervlakte­ water, en dus ook op de leveringszekerheid van drinkwater.”

Het is dus tijd voor concrete actie. Ook op dit vlak geldt wat we meer en meer zien op andere terreinen. Terwijl regeringen ter plaatse trappelen, nemen steden het voortouw om radicale maatregelen te nemen. Zo keurde de Gentse gemeenteraad in juni het ontwerp structuurplan Ruimte voor Gent goed. Het voorziet onder meer in de invoering van het principe van ruimteneutraliteit. Dit betekent dat er geen harde bestemmingen meer bij komen op het Gentse grondgebied. Wat wel nog kan is uitruil: als er ergens nog een harde bestemming bijkomt (en dat zal zeker nog wel het geval zijn) moet er elders een verdwijnen. Het meest radicaal van het plan is de timing van de nulmeting: 1 juli 2017. Zo krijgt de oude slogan van Greenpeace No Time To Loose een concrete invulling.

Misschien is volgend scenario wel een goed startpunt voor een parlementair debat om de ministers wakker te schudden: wat gebeurt er als het een hele zomer niet regent in ons land? En wat gaan we doen om ons hiertegen te wapenen? Want het debat over sociale zekerheid kennen we al. Alsook dat van de klassieke defensie. Nu voegen we dat er best aan toe van ecologische zekerheid.

Dirk Holemans is coördinator van Denktank Oikos en auteur van Vrijheid & Zekerheid. Naar een sociaalecologische samenleving (EPO).