Ludo Bekkers

‘Waarom bouwen we geen Havenhuis voor kunst en cultuur?’

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

Het M HKA in Antwerpen en het S.M.A.K. in Gent vragen een groter onderkomen voor hun alsmaar uitbreidende collecties. Ludo Bekkers pleit voor een gedurfd en aanlokkelijk nieuw gebouw dat een Bilbao-effect kan creëeren in ons land.

Laten we maar eens van ver beginnen. Twintig jaar geleden opende in de Baskische stad Bilbao een nieuw museum voor hedendaagse kunst, het Museo Guggenheim, een onderdeel van de Guggenheim Foundation in New York. Het excentrieke gebouw van de Amerikaanse architect Frank O. Gehry lokte aanvankelijk nogal wat controverse uit maar werd mettertijd een wereldberoemde landmark waarmee de stad internationaal geïdentificeerd werd. De wegdeemsterende provinciestad waaruit de industrie was teloorgegaan of weggetrokken werd in enkele jaren, na de komst van het museum, een van drukbezochte bedevaartsoorden voor de moderne kunstfanaten en culturo’s. Dat de stad ook nog een van de meeste belangrijke musea voor Schone Kunsten in Spanje, naast het Prado in Madrid, in de aanbieding had was plots geen issue meer. Bovendien ging het nieuwe museum als een vliegwiel functioneren om de stad de place to be te maken voor tienduizenden toeristen, jaar na jaar, met al de opportuniteiten van dien. Een succesverhaal zonde meer.

Kan zo’n fenomeen ook in België ontstaan en groeien? Aan spraakmakende nieuwe publieke gebouwen was er de jongste jaren geen gebrek. De Krook in Gent, het Havengebouw en het MAS in Antwerpen werden architecturale succesverhalen maar musea bleven achterwege. Vooral die van hedendaagse kunst. Weer in Gent en Antwerpen stelde zich een probleem. Toen wijlen Jan Hoet conservator werd van het Gentse museum voor de actuele kunst moest hij genoegen nemen met achteraan liggende zalen van het Museum voor Schone Kunsten en wanneer hij dan eindelijk over een eigen gebouw kon beschikken werd dat het afgedankte Jaarbeurscomplex aan het Citadelpark waar het nog steeds huist. We staan dus ver van Bilbao. In Antwerpen lagen de zaken enigszins anders. Al in de jaren vijftig en zestig, onder impuls van de toenmalige burgemeester Lode Craeybeckx, werd zelfs een eerste steen gelegd voor de realisatie van het Musée Circulaire van Le Corbusier in de nabijheid van het museum Middelheim. Architect Leon Stynen, die zijn Franse collega kende had als tussenpersoon gefungeerd om diens toelating te bekomen het plan in Antwerpen te realiseren. Stynen zou als supervisor optreden. Het is bij die eerste steen gebleven maar de wens voor een nieuw museum werd niet begraven. Het zou nog tot 1992 duren tot, onder impuls van toenmalig minister voor Cultuur Karel Poma, een oplossing uit de bus zou komen, het huidige M HKA. Net zoals in Gent werd gekozen voor een bestaand gebouw, een vroegere graansilo aan de Vlaamse Kaai dichtbij de Schelde en als overbuur het KMSKA.

In Oostende vocht wijlen Willy Van den Bussche jaren lang voor een museum voor hedendaagse (Belgische) kunst en dat kwam er pas in 1985 in een voormalig coöperatief warenhuis en in Wallonië kon Laurent Busine in 1994 een museum beginnen op de site van het voormalig mijnbouwcomplex Le Grand Hornu, in de verre periferie van de grote steden.

Bilbao-effect in België

Opvallend is dat er in België geen enkel nieuw gebouw werd opgericht om de bestaande collecties hedendaagse kunst in onder te brengen. Het was meten en passen om gebouwen die er niet voor bestemd waren te renoveren tot volwaardige musea geschikt om de grote diversiteit van actuele kunstwerken op een ideale manier te tonen. Want schilderijen waren, van af het einde van de vorige eeuw, geen exclusieve meer. Kunstenaars kozen voor de meest uiteenlopende materialen en installaties die vaak een volledige zaal in beslag namen. Neem daar nog de video boom bij die weer andere eisen stelde aan de presentatie en de onvolmaakte cirkel is nooit rond.

De Antwerpse en Gentse conservatoren en directeurs van M HKA en S.M.A.K. zijn al langer vragende partij bij respectievelijk de stad en de Vlaamse Gemeenschap om een ander onderkomen te zoeken voor hun alsmaar uitbreidende collecties. Omdat er blijkbaar bij de overheid geen intenties bestaan om nieuwe, gedurfde en aanlokkelijke musea te plannen is men in beide steden op zoek naar weer een aanpassing van bestaande gebouwen.

Bart de Baere van het M HKA heeft zopas de interieurarchitect Axel Vervoort en zijn Japanse collega Tatsuro Miki de opdracht kunnen geven om het gelijkvloers van zijn museum te hertekenen. Dat is een schot in de roos geweest wat het labyrintisch patroon van vroeger heeft nu een duidelijk parcours waar de presentatie van de permanente collectie, of althans een deel ervan, het hoofdaccent vormt. De bezoeker wordt niet onmiddellijk geconfronteerd met de balie maar komt eerst tot rust in een ruime leeszaal waar boeken en tijdschriften kunnen geraadpleegd worden. Gedeelten van de verzameling zijn gratis toegankelijk vooraleer men, via de nieuwe balie, de tijdelijke tentoonstellingen op de etages kan bezoeken. Zonder te breken of te verbouwen werd de binnenarchitectuur optimaal benuttigd om een heldere en logische wandeling mogelijk te maken.

Voor Philippe Vancauteren van het S.M.A.K. staan dergelijke aanpassingen voorlopig niet op het programma al hoopt hij dat de hangar achter het museum, waar nu al enkele grote werken staan, mag geïncorporeerd worden in de bestaande ruimte.

Ondanks de vernieuwing van de benedenverdieping van het M HKA blijft Bart de Baere net zoals zijn Gentse collega, vragende partij voor een nieuw en ruimer onderkomen. Gent noch Antwerpen denken niet aan een Vlaams Bilbao maar wel aan een locatie waar de alsmaar uitbreidende collecties op een doeltreffende manier kunnen getoond worden. In Antwerpen staat men, voorlopig, het verst want er is een onderzoek verricht naar eventueel passende en beschikbare plaatsen zoals een oud ziekenhuis (Stuivenberg) of een zich ontwikkelend project “Nieuw Zuid” als museum daarbij aansluitend. Maar het meest voor de hand liggend is een nieuw gebouw, in de onmiddellijke buurt van het huidige M HKA, dat op de plaats zou kunnen komen van het Hof van Beroep dat straks verhuist naar het oude en gerenoveerde Gerechtshof. Het werd gebouwd in 1973 en als tijdelijk gepland en is nu uitgeleefd. Zuidersluis zoals de site genoemd wordt, biedt met een nieuwbouw vele mogelijkheden en het voorgestelde ambitieuze plan loopt van de gedempte Zuiderdokken die straks heraangelegd worden tot de Scheldepromenade. Het zou een halve hoogbouw worden met twee torens, een langs de kaden en een langs de vroegere Zuiderdokken. Daar hangt natuurlijk een behoorlijk kostenplaatje aan dat deels kan opgevangen worden door een van de twee torens te verhuren. Er wordt van uitgegaan dat een bedrag van 60 miljoen euro realistisch is. Overleg tussen de minister van Cultuur, Sven Gatz, de stad Antwerpen en het M HKA staat in de sterren geschreven maar het zal nog wel enkele lichtjaren duren voor de realisatie een feit wordt. Maar laten we er van uit gaan dat een gedurfd project als het Havenhuis, dat al na korte tijd een iconisch effect heeft in binnen – en buitenland, als pepmiddel kan fungeren om voor kunst en cultuur hetzelfde elan te ontwikkelen om naast het MAS en het nieuwe Gerechtsgebouw een Bilbao-effect te creëeren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content