‘Het saneren van de begroting is dweilen in een badkamer waar de kraan overvloedig loopt en een groot gat is geslagen in de badkuip, terwijl je niet verzekerd bent tegen waterschade en het watertarief om de haverklap wordt verhoogd.’
De uitspraak is van CD&V-coryfee Mark Eyskens. De Leuvense econoom was in 1981 acht maanden premier van België en in die periode liepen de overheidsfinanciën helemaal uit de klauwen. Het begrotingstekort bedroeg liefst 16 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Later zou Mark Eyskens zijn regering omschrijven als ‘een pedagogische demonstratie van hoe het niet moest’. De daaropvolgende saneringen, met onder meer de devaluatie van de Belgische frank in 1982, waren bijzonder pijnlijk en namen jaren in beslag.
Geen drie maanden na de begrotingsopmaak moet de regering-Michel vaststellen dat er een gat van 2 miljard euro is. Dat de begroting zo snel zozeer ontspoort, is onheilspellend. Het tekort wordt bovendien niet veroorzaakt door onvoorziene omstandigheden, maar door structurele problemen. Zo liggen de belastinginkomsten 1,4 miljard lager dan geraamd bij de begrotingsopmaak eind vorig jaar. Bedrijven hebben 1 miljard minder aan voorafbetalingen gestort, omdat de lage rente hen daar niet toe aanmoedigt. Die rente staat evenwel al een hele tijd erg laag. Dan zou je toch verwachten dat de overheid daar rekening mee houdt. Bovendien betaalde één onderneming in 2014 uitzonderlijk 400 miljoen aan voorafbetalingen. De administratie ging er van uit dat ze dat ook de volgende jaren zou doen. Ook daar ging men dus serieus in de fout.
Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) is politiek verantwoordelijk voor die misrekeningen, al gaf de topman van de administratie Financiën, Hans D’Hondt (ex-kabinetschef van voormalig premier Yves Leterme), snel toe ‘dat het rekenwerk verfijnder kan’ als hij meer personeel krijgt. Als D’Hondt gelijk heeft, hebben we niet alleen met onkunde van de administratie maar ook van de regering te maken, die op een cruciale overheidsdienst niet eens voor voldoende personeel zorgt.
Het gat in de begroting is ook zo groot omdat de federale regering in het kader van de zesde staatshervorming en de bijzondere financieringswet 500 miljoen méér aan de deelstaten moet doorstorten dan gedacht. Voor de derde keer op rij is dus niemand in staat vooraf goed in te schatten welke bevoegdheidsniveaus hoeveel geld krijgen. Die bijzondere financieringswet blijkt een gedrocht waarmee niet te werken valt.
Door die structurele tekortkomingen, gecombineerd met een scheut politiek opportunisme, krijgen we begrotingen die zich loszingen van de realiteit. Ook de regering-Michel brengt daar geen verandering in. Zo komt er géén vereenvoudiging van de belastingwetgeving, ook al wordt daar door alle specialisten op aangedrongen. 35 jaar na de catastrofe onder premier Mark Eyskens blijft het dweilen met de kraan open.
De gezondmaking van de overheidsfinanciën was een van de voornaamste doelstellingen van de regering-Michel. Zonder de vermaledijde PS zou daar echt werk van kunnen worden gemaakt, zo heette het. Die belofte lost de centrumrechtse coalitie niet in. De Nationale Bank bestempelde de afgelopen twee jaar als verloren voor het federaal budget. De staatsschuld blijft hangen op 106,5 procent van het bbp, en het begrotingsevenwicht dat de regering wou bereiken tegen 2018 laat ze nu noodgedwongen varen.
Doordat ze vijf jaar zonder verkiezingen kon werken, had de regering-Michel een unieke kans om de overheidsfinanciën op orde te stellen. Maar ze heeft het momentum compleet aan zich voorbij laten gaan. Eind dit jaar zit ze in de helft van haar regeertermijn, en vanaf 2017 zal de zenuwachtigheid over verkiezingen in 2018 en 2019 toenemen. Veel hoeven we van het nu al uitgebluste kabinet-Michel niet meer te verwachten.
De Franse filosoof Voltaire omschreef de begroting ooit als ‘een methode om zich zorgen te maken nog vóór het geld wordt uitgegeven, in plaats van daarna’. Dat kan in een andere periode en een ander land zo geweest zijn, maar vandaag is het in België net omgekeerd: men geeft het geld uit, en daarna gaat men zich zorgen maken.
In haar belangrijkste opdracht, de sanering van de overheidsfinanciën, is de regering-Michel mislukt.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack.
Niemand weet van tevoren welke bevoegdheidsniveaus hoeveel geld krijgen.
