Het Vlaams volk heeft de laatste dagen het verhaal kunnen volgen over hun verdeler van de elektriciteit Eandis en de mogelijke intrede van een Chinese aandeelhouder. Welke lessen zijn er te trekken uit die saga? Professor openbare financiën Herman Matthijs (UGent en VUB) ziet er tien.

1

De bevoegdheden over energie liggen in dit land onduidelijk verspreid over de federale- en de gewestelijke overheden. Dit heterogeen bevoegdheidspakket is een erfenis van de staatshervorming, maar leidt tot een onsamenhangende visie over dit thema. Een homogeen bevoegdheidspakket inzake energie zal het desbetreffende beleid zeker ten goede komen. De vraag is dan wie dat moet gaan doen: de federale of de gewestelijke overheid ?

2

De hoge elektriciteitsfacturen zijn niet aantrekkelijk voor de consument en zijn ook een serieuze rem om buitenlandse investeerders aan te trekken. Men kan moeilijk beweren dat de liberalisering van de energiemarkt de consument ten goede is gekomen. Maar het hoofdprobleem blijft het onmiskenbaar feit dat de desbetreffende facturen voor meer dan de helft bestaan uit taksen en vergoedingen, die niets van doen hebben met de productie van elektriciteit. Desalniettemin heeft de politieke wereld nog niet veel activiteit aan de dag gelegd om hier iets structureel aan te doen.

3

Een ander opmerkelijk gegeven is de impact van de gemeenten in dit dossier over Eandis. We zullen wel het enige westerse land zijn waar het elektriciteitsbeleid wordt bepaald door de gemeenten. Daarmede hanteert Vlaanderen een middeleeuwse strategie met betrekking tot een zeer belangrijke bevoegdheid, die gerelateerd is aan een enorme economische impact. Het overgrootste deel van de gemeenten kennen Eandis alleen via de dividenden voor hun begroting en de uitdeling van mandaten aan de lokale verkozenen.

4

Als men dit elektriciteitsdossier laat blijven beheren onder het mom van de gemeentelijke autonomie, dan is het een verloren zaak. Hier moet ook gewezen worden op de enorme verantwoordelijkheid van de Vlaamse regering. Om te beginnen moet de wet op de intercommunales worden herschreven.

5

Een verankering van dit uiterst belangrijk economisch netwerk is te verdedigen. Maar de gemeenten zijn met 308 en ook verdeeld, zoals de Chinese zaak heeft bewezen. Een andere vraag die zich stelt is waarom de gemeenten zouden moeten zorgen voor deze verankering en niet de provincies? De aanwezigheid van de gemeenten is geen garantie voor een duurzame verankering. Zo’n verankering kan alleen ernstig gebeuren als de Vlaamse overheid zich engageert in dit dossier.

6

Heel het Eandisverhaal is gerelateerd aan een blijkbaar noodzakelijke kapitaalsverhoging. De oplossing werd dan gevonden in China. Meer bepaald bij State Grid, een typische Chinese investeringsmaatschappij, waarvan de beleidslijnen worden bepaald door het politbureau in Peking en dit met behulp van de economische sectie van de Chinese geheime dienst. Waarom de intrede van lokale financiers en/of een beursgang niet werden weerhouden/ besproken is nooit duidelijk gemotiveerd geweest. De politieke wereld zegt al jaren dat er in Vlaanderen te veel spaargeld niets staat te doen op de boekjes. Dus waarom is die piste van de ijverige Vlaamse spaarder dan nooit gevolgd?

7

Uiteindelijk is de intrede van een Chinese aandeelhouder in belangrijke mate afgevoerd door het optreden van de Staatsveiligheid. Onze burgerlijke geheime dienst treedt hier op in het kader van de bescherming van het “Wetenschappelijk en Economisch Potentieel” ( WEP). Inderdaad, de wet van 30 november 1998 stelt in zijn artikelen 7 en 8 dat de Veiligheid van de Staat hierover moet waken. Alleen zijn die artikelen niet echt duidelijk omschreven. Bovendien heeft de Nationale Veiligheidsraad dit begrip ook niet duidelijker gemaakt in zijn omschrijving.

8

Een andere les uit dit verhaal is het feit dat Staatsveiligheid, als federale instelling, de taak heeft om het WEP te beschermen, maar een meerderheid van dit te verdedigen potentieel valt onder de bevoegdheid van de deelstaten. Het is wel duidelijk dat er niet te veel overleg bestaat tussen de oudste administratie van het koninkrijk en de Gewesten over deze materie.

9

De vraag stelt zich ook waarom die brief van de Staatsveiligheid zo laat naar buiten is gekomen? Want de bewuste onderhandelingen met de Chinezen waren al maanden bezig. Wist de geheime dienst dat niet en/of heeft men veel te laat ingegrepen? De bewuste dienst binnen de geheime dienst is ook niet echt geweldig bevolkt. Opvallend is ook dat diverse gemeenten hun stemgedrag zijn gaan wijzigen op het moment van de openbaring van die brief. Met andere woorden, nogal wat gemeenten wisten niet waarover die bewuste kapitaalverhoging juist ging.

10

Maar de grootste uitdaging in het elektriciteitsdossier is de te kleine productie. Al jaren voeren we massaal elektriciteit in vanuit het buitenland en dat betekent ook dat we geld aan het buitenland geven. Desalniettemin zijn er genoeg mogelijkheden om een bijkomende binnenlandse productie op te starten, wat de economie ten goede zou komen. Bij een aankomende harde winter dreigen ook vele delen van dit land uren te worden afgesloten van de elektriciteitsvoorziening. Dit is weliswaar een overwegend federaal dossier, waar nog niet veel aan gedaan is. Gezien we na de begrotingsopmaak 2017 blijkbaar al gaan starten met een lange race naar de verkiezingen, is dit een mogelijke politieke atoombom voor de regering. Want een mogelijke afsluiting van de elektriciteitsvoorziening zal door de bevolking, zeer terecht, niet geapprecieerd worden. Onvermijdelijk zal dit dan wegen op het stemgedrag .

Beleid

Concluderend moet men te stellen dat deze Eandiszaak zeker opnieuw de problematiek naar voren heeft gebracht van de gebrekkige aandacht voor de bescherming van het Wetenschappelijk en Economisch Potentieel. Daarnaast moet men besluiten dat geen enkele regering in dit land enig strategisch economisch beleid heeft gevoerd. Een elektriciteitsnetwerk lijkt me wel van enig strategisch economisch belang en daaromtrent zou toch een beleid moeten gevoerd worden om het desbetreffend bestuur én het beleid hier te houden.