‘Tien lessen voor de toekomst van de Europese Unie’

Het jaar 2016 is zeker niet het meest positieve jaar voor de Europese Unie (EU), schrijft Professor Herman Mattijs. ‘Talrijke problemen blijven onopgelost en er komen er alleen maar bij.’

1. Begrotingsdiscipline

Reeds diverse jaren kent de EU regels omtrent de begrotingsdiscipline, de tekorten en de schuld van de lidstaten. Ze luisteren naar namen als big six packet, fiscal compact treaty, two pact. Deze wetgeving bevat procedures voor het invoeren van budgettaire sancties bij het niet naleven van deze regels. Op 27 juli besliste de EU Commissie om Portugal en Spanje geen dergelijke sancties op te leggen. Over het jaar 2015 kende Spanje een tekort van 5,1 procent bbp op zijn begrotingen en een schuld van 99 procent bbp.

Portugal had in dat jaar een tekort van 4,4 procent en een schuld van 129 procent. De toepassing van een boete van 0,2 procent van het bbp zou Spanje ruim 2 miljard euro hebben gekost, voor Portugal gaat het om zowat 346 miljoen. Dat de boetes niet worden geheven, zal vele landen die ook dergelijke problemen kennen, gerust stellen. De vraag stelt zich wel wat dan het nut is van de niet toepassing van deze boetes als men de budgettaire regels blijvend overtreedt ? Die regels zijn ook al langer een probleem omdat ze een enorme rem vormen op het noodzakelijk hoger niveau van overheidsinvesteringen.

2. Griekenland

Een blijvend onopgelost probleem in de EU vormt de Helleense republiek. Op budgettair en economisch vlak is daar nog niets structureel opgelost. De enorme schuld van Griekenland en de massale toegestane leningen gaan nooit worden terugbetaald. Men zit in dit dossier rondjes te draaien door steeds met nieuwe leningen de oude af te betalen. Griekenland kon en kan het euro-niveau niet aan en het is een politieke blunder geweest om Hellas toe te laten tot de monetaire zone. Maar de Eurozone slaagt er ook niet in om dit land begeleid terug te laten keren naar een eigen gedevalueerde munt. Dit Griekse dossier zal zwaar blijven wegen op de toekomst van de eurozone.

3. Italië

Italië raakte in de problemen met zijn banken, en dat is niet verwonderlijk. Het politiek beheer van de derde economie van Europa en het feit dat Italië de laatste tientallen jaren niet echt veel structurele economische groei heeft gekend, zorgen ervoor dat het een probleemland werd. Gecombineerd met de problemen in Griekenland, Portugal en Spanje en de lamentabele situatie in Frankrijk geeft dat een somber beeld over het zuidelijk deel van de eurozone.

4. Eurozone

Naast de monetaire en de budgettaire problemen kent de eurozone ook veel te weinig economische groei. In het tweede kwartaal van dit jaar was die maar 0,3 procent en dat is een halvering in vergelijking met de eerste drie maanden. Daarmee gecombineerd blijft er de zeer hoge werkloosheidsgraad in de eurozone met 10,3 procent of meer dan 16,5 miljoen werkzoekenden. Ook hier scoren de zuiderse landen zeer slecht met als uitschieters Griekenland (25%) en Spanje (21%).

De Europese instellingen voeren geen beleid dat er in slaagt deze problemen op te lossen. In de niet-eurolanden ligt de groei een stuk hoger, bijvoorbeeld in Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Ongetwijfeld heeft dit te maken met de economische en monetaire politiek in deze landen. Hieraan gekoppeld geeft het monetaire beleid van de ECB ook niet bepaald positieve impulsen om de economie beter te laten draaien. Het massaal opkopen van staats- en bedrijfsobligaties heeft nog tot niets geleid waar de bevolking beter van wordt.

5. Brexit

Het verlaten van de EU door het Verenigd Koninkrijk gaat een lange moeizame tocht worden. Maar de tijd speelt in het voordeel van de Britten. De vraag is alleen wanneer de regering van Theresa May de brief gaat opsturen naar Brussel om gebruik te willen maken van artikel 50 die de uittrede in gang zal zetten. Gezien de vele aankomende verkiezingen op het Europese vasteland, hebben er vele regeringen belang bij dat zij laat een postzegel op die brief plakt. Vervolgens kan men nog minstens twee jaar onderhandelen.

De slotsom zal zijn dat het VK zich bij de EFTA (een samenwerkingsverband tussen Liechtenstein, Noorwegen, IJsland en Zwitserland) vervoegt om zo deel te kunnen blijven uitmaken van de interne markt in het kader van de Europese Economische Ruimte. Zodoende verandert er economisch niet zoveel voor Londen en wordt hun Europese budgettaire factuur een stuk goedkoper. Het interne probleem voor het VK blijft de Schotse kwestie. Bovendien kan men niet uitsluiten dat er nog landen de EU willen verlaten.

6. Schengen

Het vrije verkeer van personen in de Schengen-zone geeft enorme problemen inzake veiligheid omdat de buitengrenzen van een dergelijk gebied ernstig moeten bewaakt worden. Dat laatste is zeker niet het geval en is pijnlijk tot uiting gekomen naar aanleiding van de massieve migratiestroom en het terrorisme. Het is duidelijk dat er te veel landen deel uitmaken van deze zone. Bovendien zou het geen slecht idee zijn om ook bij vertrekkende vluchten en treinen in deze Schengen zone opnieuw politionele controles in te voeren.

7. Turkije

Dat de EU een peperduur miljarden akkoord negotieert met Turkije om de asielstroom tegen te houden, is aan geen weldenkende burger uit te leggen. De EU moet dus beroep doen op een niet al te democratisch land om zijn buitengrenzen te bewaken… De populariteit van de Europese gedachte zal bij de burgers pas stijgen als de Eurocraten eens eindelijk de moed hebben om heel duidelijk te stellen dat Turkije nooit lid kan worden van de EU. Bovendien moet men zich ook wel eens de vraag stellen waarom dat de EU een douane-unie heeft met dit land?

8. Uitbreidingen

De Europese Unie is te snel en te ondoordacht uitgebreid gedurende de laatste jaren. Deze uitbreidingen waren in de lidstaten zelden het onderwerp van referendums. Moest de bevolking zich hebben kunnen uitspreken over de vele uitbreidingen, dan hadden we vandaag een werkbaarder Europa gehad met een draagvlak bij de mensen. Naast Turkije kan men zich ook vele vragen stellen bij een verdere uitbreiding van de EU richting het Balkan-gebied.

9. Rusland

In het Oekraïne-dossier heeft de EU zijn hand overspeeld ten aanzien van Rusland. Onze landbouweconomie heeft er alleen maar veel schade opgelopen aan de niet al te doordachte sancties. Bovendien is Oekraïne geopolitiek van geen waarde voor de EU-burgers.

10. Defensie

De veiligheidssituatie aan de buitengrenzen van de Unie is er de laatste jaren niet op verbeterd. Integendeel de Russische honger, de Syrische kwestie, de Libische chaos en het terrorisme dwingen Europa naar meer middelen voor defensie. Een Europese defensie opstarten zonder de Britten is onbegonnen werk. Zeker op vlak van defensie en ‘intelligence’ heeft het Europese vasteland er alle belang bij dat er nauwe banden blijven bestaan met de ander kant van het Kanaal.

De Brexit dient op dit vlak ook wel gerelativeerd te worden omdat de Europese verdediging grotendeels een NAVO-aangelegenheid is. Maar voor de eerste keer in de geschiedenis is de kostprijs van de Europese verdediging wel een belangrijk punt geworden in de Amerikaanse race naar het Witte Huis.

Conclusie

Europa zit in een existentiële periode, maar het is zeer de vraag of er de volgende maanden beslissingen gaan genomen worden. Het feit dat de Bondsrepubliek, Frankrijk, Italië, Nederland en anderen naar de stembus moeten, is een rem op het nemen van beslissingen. Zeker tot na de zomer van 2017 kunnen we niet veel beslissing verwachten van rond Europese vergadertafel.

Deze periode van besluiteloosheid zal de sympathie voor de Europese zaak bij de bevolking zeker verder doen afnemen. Uiteindelijk moet er ernstig worden nagedacht over een mogelijke ‘restart’ met een beperkt aantal leden, die op sociaal – economisch – budgettair – cultureel vlak met elkaar affiniteit hebben. Want een EU met 27 en zonder het VK gaat nog maar zeer weinig stimulans kunnen geven aan de toekomst van Europa.