‘Taboes slopen een samenleving, net als het niet in de praktijk brengen van onze normen en waarden’

‘Omdat we een land zijn van rottende compromissen blijven dossiers, zoals over seksueel misbruik, té lang in de schemerwereld tussen hangen en wurgen’, schrijft Johan Velghe van Vlinks.

In de prehistorie zonder sociale media kende ik een man die stelselmatig in de witte rand van de krantenpagina’s vragen noteerde. Werd de drang te groot dan duwde hij zelfs handgeschreven commentaarstukjes in die smalle onbedrukte marge. Alleen zijn gezinsleden en een toevallige bezoeker genoten van zijn lucide vragen en duiding. Zijn dagelijks mentaal weerwerk tegen platitudes en voorgekauwde partijkost charmeerden me. Ik onthield zijn niet loslatende beet op de dagelijkse woordenbrij. Wanneer in zo vele debatten, redactionele bijdragen en weekendinterviews alweer ‘de plaat blijft doordraaien’ bij normen en waarden, vrijheid en democratie of ook nog identiteit versus kosmopolitisme, plaats ik vraagtekens in mijn imaginaire witte marge.

Wanneer Gwendolyn Rutten vurig over vrijheid praat, vraag ik me af of de liberale partijvoorzitster het over vrijheid voor iedereen heeft? Zo ja, waarom vergeet ze dan een armoedebestrijdingsplan als prioriteit voorop te stellen? Armoede maakt immers onvrij. Als de eerste burger van het land Siegfried Bracke het over de emanciperende Vlaamse beweging heeft, wijst hij dan naar zijn volgehouden pleidooi over de in zijn ogen onvermijdelijke hogere pensioenleeftijd?

Als ‘normen en waarden’ door de debatten gieren, wil ik een praktijkgerichte omschrijving horen van die normen en waarden. De theorie klinkt fraai: we zijn voor de pluralistische samenleving, voor transparantie in de besluitvorming en echte democratie, voor rechtvaardigheid en tolerantie, voor respect en de integriteit van eenieder, voor gelijkwaardigheid van man en vrouw. Je moet al Erdogan zijn om dat niet te beamen.

De praktijk toont een meer bittere realiteit: de segregatie is een feit, niet alleen tussen autochtonen en allochtonen, maar ook tussen rijk en arm, tussen geschoold en ongeschoold. Hoe meer ongelijkheid, hoe meer kosten de maatschappij produceert om de mindere levenskwaliteit enigszins te corrigeren. Uitgaven die voorkomen kunnen worden.

Pluralisme gedijt niet in segregatie, noch in een samenleving waarvan de regeringen erg zuinig zijn in hun pogingen om het hardnekkige armoededrama uit de gemeenschap te bannen. Noch ontkenning, noch de angstige identitaire stellingname dat ‘de anderen’ schuldig zijn bouwen aan een hoopvolle toekomst. Angst levert bouwstenen voor de muur van Trump.

Identiteitsbeleving zorgt enkel voor meerwaarde bij een complexloze beleving ervan, zoals sociaalflaminganten ervaren.

Zijn Publifin en Kazachgate modellen qua transparant bestuur, of hebben we het over hoe onze restdemocratie naar je hand te zetten? Is de gelijkheid tussen man en vrouw bereikt bij het ons tevreden stellen met de blijvende loonkloof van zeven procent? Wordt het summum van samenleving geconsumeerd door de levertermijn in de e-commerce onder de 24 uren te dwingen? Worden zuinige energie en duurzaamheid enkel speeltjes voor rijken? Hoe zit het dan met de ‘vrijheid’ van de minder gegoeden?

Onze maatschappij is ingewikkelder dan de stoplap ‘normen en waarden, vrijheid en democratie’. Pas wanneer rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, respect en solidariteit effectief de toets doorstaan bij (beleids)beslissingen wordt voor iedereen de graad van ingewikkeldheid sterk afgebouwd. Een voorbeeld is de ondraaglijke lichtheid van procedures en regeltjes in de psychiatrie.

Hoe durven zij die mede verantwoordelijk zijn voor decennialang slecht beleid ook maar te gewagen over ‘normen en waarden’. Benieuwd ben ik naar reacties hierop bij daklozen, sociale woningzoekers op de jarenlange wachtlijst en zij die in de grijparmen van gerechtsdeurwaarders en rechterlijke procedures vermalen worden.

Wie in een situatie tussen hangen en wurgen verkeert, heeft niets aan theoretisch waarden- en normengezwaai en het liberale dogma dat het faciliteren van de bovenlaag ooit in een positief effect op de onderlaag zal ressorteren.

Rottende compromissen

Omdat we een land zijn van ‘spuug en plakwerk’ en verder rottende compromissen zoals de boemeltrein die bij iedere halte de naam ‘staatshervorming’ kreeg, verblijven dossiers, zoals over seksueel misbruik, té lang in de schemerwereld tussen hangen en wurgen.

Toen naar aanleiding van de confrontatie van oud-bisschop Roger Vangheluwe met een vermoedelijk slachtoffer, N-VA-kamerlid Valerie Van Peel in het VRT-programma De Afspraak getuigde dat ook zij als kind misbruikt werd, zette ik een krachtig uitroepteken in mijn denkbeeldige witte krantenmarge. Het werden twee uitroeptekens. Eén omdat zij voorhield dat kindermisbruik geen zeldzaamheid is. Het tweede omdat ze de slachtoffers een hart onder de riem stak met de stelling ‘dat het niet is omdat je als kind misbruikt werd, dat je niet kunt worden wat je wilt.’

De seksuele aberraties van enkele broeders in mijn humanioraschool waren onderwerp van giechelende toespelingen, maar onbespreekbaar in de schone schijn van mijn puriteinse thuis. De onderpastoor die bijles Frans gaf was een fetisjist van jongensdijen. Wat algemeen geweten en aan den lijve ondervonden werd, riep uitzonderlijk vragen op. Bij wijze van uitzondering op de regel werd al eens een leraar-broeder zonder verdere commentaar een andere werkplek toegewezen. Het instituut Kerk en haar nevenorganisaties hadden geen patent op het misbruik. Tijdens De Afspraak werd aangestipt dat het wijdverspreid was. Ik dikte mijn uitroepteken aan.

Verlammend effect en onuitgesproken vragen

Veertien was ik in de augustusdagen van 1961. De radio zwol van de berichten over de zichtbaar wordende Koude Oorlog met de bouw van de Berlijnse Muur. Het overkwam me in de jeugdbeweging. Nee, niet in een traditionele jeugdbeweging, maar in het lichtgrijs geüniformeerde VBV, de Blauwvoetvendels, nu al een paar decennia opgedoekt. Het verlammend effect nam in de loop der maanden en jaren plaats voor het oproepen van vele onuitgesproken vragen. Ik leerde ‘leiders’ (chefs, demagogen,…) niet op hun woorden, maar op hun handelen te beoordelen (en te mijden, zo nodig ermee in confrontatie te gaan).

Ik verliet het VBV en vond volle vreugde en invulling van mijn adolescentenzoektocht in het ook al verdwenen Algemeen Diets Jongerenverbond. Ik voel me geen slachtoffer, maar mijn zelfontwikkelde repliek koester ik nog altijd als een fijne weerwraak. Je kunt wel degelijk worden wat je wilt, zoals Valerie Van Peel aanstipte.

Wegkijkende samenleving

Haar uitspraak kan de aanzet vormen om eindelijk, na het decennialange aanslepende taboe op de van het misbruik wegkijkende samenleving, breed bespreekbaar te maken, met respect voor de privacy van slachtoffers.

Het door normen- en waardenpredikers hardnekkig de blik afwenden van de reële samenlevingsproblemen zette er mij als jongvolwassene toe aan om met het conservatieve denken te breken.

Het sociaalflamingantisme wijst mij dagelijks in de praktijk te brengen normen en waarden aan: solidariteit, emancipatorische rechtvaardigheidszin en een complexloze identiteitsbeleving. Deze normen en waarden toetsen aan wat ons het meest dierbaar is: de zwakkeren in de samenleving en inzonderheid onze kinderen. Dit is de opdracht van leiders, chefs, beleidsvoerders.

Zoveel is nog onverteld en onverwerkt. Taboes slopen een samenleving, net zozeer als het niet in de praktijk brengen van onze zo geprezen normen en waarden. Weerwerk bieden -ook tegen ijdel gepraat- is aan de orde voor ieder van ons.

Johan Velghe is woordvoerder van Vlinks