Jan Cornillie (SP.A)

‘Strenge begrotingsregels verhinderen vandaag redding van Europese lidstaten. Dat moet veranderen’

Jan Cornillie (SP.A) Voormalig directeur van de studiedienst van SP.A en kandidaat voor de partij in 2019

Politiek directeur van SP.A Jan Cornillie reageert op de uitspraken die Louis Tobback afgelopen weekend deed in De Standaard. De burgemeester van Leuven was daarin zeer kritisch voor de Europese sociaaldemocratie.

In De Standaard van afgelopen weekend maakt Louis Tobback een striemende analyse van de Europese sociaaldemocratie. Kort samengevat: in zijn tijd had links het voor het zeggen in Europa en heeft er niks van gebakken. Op zich een nuttige vaststelling. Alleen voorspelt Louis Tobback enkel het verleden. Hoe het dan in de toekomst anders moet, krijgen we niet te lezen. Er is nochtans dringend nood aan een nieuwe toekomstvisie voor Europa. Als de sociaaldemocratische leiders van vandaag op het einde van hun loopbaan niet dezelfde conclusie willen trekken, dan moeten ze zich dringend verenigen rond een concept voor een sociale hervorming van de EU. De EU als herverzekeraar van de nationale welvaartsstaten is zo’n concept.

Waar ging het fout?

Wat maakt de kloof tussen de Europese Unie vandaag en de sociaaldemocratische visie op de samenleving zo groot? Het populaire antwoord is dat sociaaldemocraten met de derde weg vergaten om de verdediging van de sociale zekerheid en de welvaartsstaat Europees te verankeren. Volgens Louis Tobback was dát het probleem: Tony Blair durfde niet opkomen voor Europa en linkse leiders – denk maar aan Jeroen Dijsselbloem, voorzitter van de Eurogroep, – collaboreerden met het rechtse kapitalisme. Die analyse is juist, maar niet volledig.

‘Strenge begrotingsregels verhinderen vandaag redding van Europese lidstaten. Dat moet veranderen’

De hele waarheid is dat ook de klassieke linkerzijde niet goed wist wat aan te vangen met Europa. Socialisten willen sociaal beleid voeren om armoede en ongelijkheid te verminderen. Maar dat bleek op het Europese niveau niet op dezelfde manier te kunnen als in de lidstaten zelf. Daaruit resulteerde een vertwijfelde houding. Enerzijds werd er wat sociale goeddoenerij afgedwongen via een of ander Europees fonds zodat de mensen rechtstreeks zouden voelen dat Europa sociale dingen doet. Anderzijds wou men de eigen nationale trots, de sociale zekerheid en de welvaartsstaat, afschermen van de EU. Het is onze sociale sociale zekerheid, onze herverdeling via fiscaliteit, onze publieke diensten én ons loonoverleg. En die delen we liever niet Europees. In het noorden of in het zuiden, niemand duldde inmenging en ieder had zijn reden. Bang voor een te liberale hervorming bij de ene, bang voor afzwakking van het eigen model en financiële transfers bij de andere. Links was bang om Europa op het sociale terrein toe te laten. Maar de economische fundamenten (de munt, het vrij verkeer, de interne markt) waren ondertussen wel Europees geworden. Op die manier werd ‘sociaal Europa’ een hol begrip. Met als resultaat de huidige sociale koterij naast een trotse markthal.

Hoe dan wel?

Wij sociaaldemocraten moeten onze pleinvrees overwinnen en de Europese constructie compatibel maken met onze visie op sociaal beleid. De oplossing zit hem dan niet in een sociale pijler voor Europa zoals vorige week door de Europese Commissie voorgesteld. Dat is weer een koterij extra. De oplossing zit hem in een Europese herverzekering van de sociale pijlers van de lidstaten zelf. De situatie van de nationale welvaartsstaten is immers gelijkaardig aan die van verzekeringsmaatschappijen. Als er lukraak enkele huizen afbranden, kan een verzekeringsmaatschappij dat perfect aan. Maar als de hele stad plat brandt, dan gaan de verzekeraars zelf failliet. Precies daarom zijn eind 19de eeuw in Duitsland en Zwitserland herverzekeraars ontstaan: verzekeringsmaatschappijen die geen burgers maar verzekeringsmaatschappijen zelf verzekeren. En precies dat moet de EU nu doen met de nationale welvaartsstaten: hen verzekeren zodat zij op hun beurt hun burgers sociaal kunnen verzekeren.

Lidstaten kunnen perfect zelf voor sociaal beleid zorgen – oa via onderwijs, sociale zekerheid en herverdelende belastingen – als ze Europees ondersteund en aangemoedigd worden. Als de markt het laat afweten en de werkloosheid stijgt, zorgt onze overheid voor een garantie op inkomen en stimuleert ze de economie met investeringen. Als een bank omvalt, garandeert ze ons spaargeld. De nationale welvaartsstaten zijn onze eerste verzekeraars op sociaal-economische risico’s. Maar als ze zelf in brand staan, zoals tijdens de eurocrisis, dan moeten ze door de EU gered kunnen worden. Vandaag wil en mag de EU dat niet zijn: het Europese verdrag en de strenge begrotingsregels verhinderen redding van lidstaten. Dat moet veranderen.

Europa als herverzekeraar van onze nationale welvaartsstaat

De EU moet het de nationale welvaartsstaten mogelijk maken om haar burgers te blijven beschermen in tijden van crisis via een herverzekering. Hoe werkt die herverzekering? Lidstaten moeten in een crisis werkloosheidsvergoedingen betalen, jobs subsidiëren, investeringen financieren en spaargeld garanderen. Om dat te kunnen doen, moet de EU financieel bijspringen in een crisis. Maar niet zomaar. Dat lukt alleen als aan twee voorwaarden wordt voldaan. (1) De steun van de herverzekeraar moet geloofwaardig zijn: tijdens een crisis moet de EU dus zonder aarzelen en in afdoende mate solidair zijn. (2) Het gedrag van de verzekeringnemer moet deugdelijk zijn: in normale tijden moeten lidstaten zich verantwoordelijk gedragen; budgettair verantwoordelijk maar ook sociaal performant. Ze moeten zorgen voor sterke sociale instituties die effectief voor lage armoede en ongelijkheid zorgen. Dat laatste betekent dat lidstaten – zeker in het zuiden en het oosten – sterker dan nu hun actieve welvaartsstaat moeten opbouwen en dus niet alleen rekenen op subsidies en migratie, zoals nu te veel het geval is. De EU moet lidstaten ondersteunen voor de eigen financiering van de welvaartsstaat door sociale en fiscale dumping hard aan te pakken en door lidstaten beschermen tegen de banken.

Want dat is finaal het voordeel van herverzekering: zowel de lidstaten als de EU hebben baat bij preventie van crises én bij een snelle redding als het mis gaat. De tegenstelling tussen welvaartsstaat en EU-regels wordt opgeheven. Zo’n ‘herverzekeringsunie’ is bovendien ook het perfecte Duits-Franse compromis. Het doet recht aan de Duitse vraag dat elke lidstaat zich deugdelijk gedraagt en aan de Franse vraag dat de EU solidair bijspringt in geval van crisis.

Als president Macron straks kanselier Merkel ziet, heeft hij best zo’n concept in zijn fiche staan. Want alleen met een duidelijke blauwdruk voor een echte sociale hervorming van de EU kan deze generatie slagen waar voorgangers mislukten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content