‘Psychisch zware beroepen zijn even zwaar voor jongeren als ouderen, is ouderen vroeger laten stoppen dan wel zo zinvol?’

In het debat over langer werken is het werkzaam houden van werk een belangrijk aspect. Liesbeth Sommen van CD&V verbindt het onderscheid tussen fysiek en psychisch zwaar werk met de vraag welke rol leeftijd speelt. ‘Is de psychische zwaarte wel echt gekoppeld aan een oudere leeftijd? Zetten we met andere woorden enigszins zoden aan de dijk, door deze werknemers dan maar vroeger te doen stoppen met werken?’

Voor zware beroepen zal de komende maanden wellicht een lagere pensioenleeftijd voorzien worden. Maar de erkenning als zwaar beroep moet niet alleen gevolgen krijgen in de pensioenwetgeving, schrijft pensioensexperte van CD&V Liesbet Sommen. Zeker voor jobs met een grote psychische druk zijn maatregelen die zich op de héle loopbaan toespitsen van belang. Die moeten ervoor zorgen dat mensen op oudere leeftijd niet volledig uitgeblust blijken.

Vanaf einde juni zal het kruim van de werkgevers-en werknemersorganisaties zich samen met vertegenwoordigers van de regering buigen over de erkenning als zwaar beroep in het zopas opgerichte Nationaal Pensioencomité. Ter herinnering: het regeerakkoord bevat een hele resem aan pensioenmaatregelen; de erkenning als zwaar beroep moet de pleister op de wonde zijn. In het Nationaal Pensioencomité zullen objectieve criteria worden vastgelegd om op basis daarvan een lijst met zware beroepen op te stellen. Deze sectoren krijgen een uitzondering in de pensioenwetgeving.

Toetssteen

VBO-baas Pieter Timmermans liet op Twitter al weten weinig slaagkansen te geven aan deze oefening.

Geeft aan dat opstellen lijst zware beroepen onmogelijke zaak wordt. Remember Generatiepact (2005) https://t.co/BTnJUy6jS5

— Pieter Timmermans (@PieterVBO) May 13, 2015

Ook pensioenminister Daniel Bacquelaine (MR) zag de bui al hangen en vroeg, in een poging het debat grondig te onderbouwen, advies aan de Commissie Pensioenhervorming 2020-2040.

In hun aanbeveling schuiven de pensioenexperten een aantal concrete richtsnoeren naar voor. Hun toetssteen kan leiden tot een bevattelijke en welomlijnde lijst met zware beroepen:

• Zware arbeidsregimes (nachtarbeid, ploegenarbeid, onderbroken uurroosters);
• Jobs die in weer en wind worden uitgevoerd;
• Rugbelastend werk;
• Werken in extreme warmte (hoogovens, serres,…) of extreme koude (koelcellen)

Mentaal

Lezing van de criteria leidt onmiddellijk tot de vaststelling dat het hier zal gaan om jobs die lichamelijk erg zwaar zijn. Mentale belasting duikt niet in de opsomming op. De experts doen daaromtrent wel een voorzet: een beroep waarbij een aanzienlijk aantal werknemers gezondheidsproblemen heeft, kan als zwaar worden gezien.

Is het aantal arbeidsongeschikten in een sector een goede indicator voor de zwaarte van het beroep in psychische termen? Onderzoek van SD Worx doet voor een stuk vermoeden van wel.

Het ziekteverzuim was in 2012 het meest gestegen bij werknemers uit de zorgsector, waarbij kan worden aangenomen dat dit samen hangt met hun grote verantwoordelijkheid, het hoge tempo waarmee ze taken moeten uitvoeren, maar het beperkte niveau van autonomie dat ze ervaren in hun eigen arbeidsorganisatie.

Cultuur

Daarentegen geeft het onderzoek ook aan dat absenteïsme gedeeltelijk samenhangt met een cultuur van ziekteverzuim op de werkvloer. In KMO’s met minder dan 20 werknemers werd 33 uur ziekteverzuim gemeten, waar dat in grote bedrijven met meer dan 1000 werknemers opliep tot 54 uur. De loyauteit tegenover rechtstreekse collega’s en de chef die bij afwezigheid taken moeten overnemen, is wellicht groot op een kleinere werkvloer.

Arbeidsmarkt

Toch is het wel duidelijk dat niet alleen fysieke factoren de zwaarte van een beroep kunnen bepalen. Alleen is het de vraag welke vorm van uitzonderingsregimes gekoppeld moeten worden aan fysieke versus mentale belasting in een beroep.

De discussie in het Nationaal Pensioencomité zal zich toespitsen op uitzonderingen in de pensioenwetgeving en zal leiden tot een vervroegde uitstap voor de betrokken werknemers.

Maar minstens even relevant zijn de bijzondere maatregelen die men kan nemen in het arbeidsmarktbeleid. Dit gaat dan niet over vroeger stoppen met werken, maar wel over maatregelen die zich over de hele loopbaan uitstrekken.

Niet leeftijdsgebonden

Immers, is de psychische zwaarte van een beroep wel echt gekoppeld aan een oudere leeftijd? Is de druk in psychisch zwaardere sectoren niet evenredig lastig voor jongere en oudere werknemers? Zetten we met andere woorden enigszins zoden aan de dijk, door deze werknemers dan maar vroeger te doen stoppen met werken?

Het verschil tussen mentale en fysiek belastende jobs is immers dat voor de laatste een jong, gezond lichaam nodig is. Het psychische hangt daar minder mee samen. De menselijke geest neemt immers niet in draagkracht af, wanneer de houder ervan ouder wordt. Integendeel; maturiteit kan soms wonderen doen in het relativeren van stress op het werk.

Citroenmodel

Vaak gehoord is het argument dat mentale overbelasting minder goed verdragen wordt op latere leeftijd, net omdat men de hele loopbaan gebukt is gegaan onder deze druk. Maar kan dit niet opgevangen worden door werkelijk maatregelen te nemen die de psychische last gedurende de héle loopbaan verminderen?

Dat de hoge druk tijdens onze actieve loopbaan inderdaad aanleiding geeft om vroeg uit de arbeidsmarkt te treden, leren we uit de cijfers. Al jaren voert België samen met de VS en Noorwegen het lijstje aan van drie meest productieve landen ter wereld, maar we stappen op 59,6 jaar wel bijna 4 jaar vroeger uit de arbeidsmarkt dan het OESO-gemiddelde.

We zitten nu in een gecomprimeerde loopbaan, een citroenmodel; we moeten echter onze inspanningen beter doseren en spreiden over een langere loopbaan.

Bore-out

Een classificatie voor mentaal belastende beroepen als ‘zwaar’ kan zich dus uiten in arbeidsmarktmaatregelen: bouwen aan een leeftijdsbewust personeelsbeleid, aan omscholing en coaching, aan het vermijden van een bore-out bij werknemers die al jaren dezelfde job uitoefenen.

De vervroegde uitstap voor (fysiek) zware beroepen kan een goede aanleiding zijn om hier nu ook eens écht werk van te maken. De politiek en het beleid zullen een kader moeten scheppen. Maar het zal aan werknemers, en zeker ook aan werkgevers zijn om dit ernstig te nemen. Dit zal wat extra kosten met zich mee brengen voor deze laatste; maatschappelijk moet dan de afweging worden gemaakt of het niet bijzonder zinvol is hiervoor meer overheidsmiddelen ter ondersteuning aan te bieden.