Ze vertegenwoordigt de belangen van 500 miljoen Europese consumenten, lag mee aan de basis van de afschaffing van de roamingtarieven in 2017 en behoort tot de ‘power ladies’ van Europa. Toch is de Belgische Monique Goyens, directeur-generaal van het Bureau Européen des Unions de Consommateurs (BEUC), nauwelijks bekend in eigen land. Redenen genoeg voor een gesprek.
Politico, het toonaangevende Amerikaanse nieuwsmedium, stelde onlangs een lijst samen van de 35 invloedrijkste vrouwen in de Europese politieke instellingen en organisaties in Brussel. Monique Goyens staat als enige Belgische op de negende plaats. De rangschikking van ‘Power Ladies’ wordt aangevoerd door een collectief van twaalf vrouwen die een lobbybedrijf leiden in Brussel. Het zegt iets over de macht van de naar schatting dertigduizend lobbyisten met standplaats in onze hoofdstad. Op de tweede plaats staat de Deense eurocommissaris van Mededinging Margrethe Vestager. Wie staat er niet op? Marianne Thyssen, de Belgische eurocommissaris.
Monique Goyens zegt dat er bij de Europese consumentenorganisatie BEUC goed gelachen is toen de lijst bekend raakte. ‘We moeten het nog vieren, want het is uiteraard goed nieuws dat ik of het BEUC op zo’n lijst staan. Politico wordt flink gelezen door de Europese beleidsmakers, zodat het onze invloed nog kan vergroten. Dat is goed voor alle consumenten.’
De lobbyisten staan op de eerste plaats. Terecht?
MONIQUE GOYENS: Industriële lobbyisten hebben veel meer invloed dan burgerlobbyisten zoals ik. Kijk naar wat er gebeurde na het uitbreken van ‘dieselgate’ bij Volkswagen. Europa luistert vooral naar de Duitse overheid en de industrie, terwijl de consumenten in de hoek worden geduwd. Zij zijn nochtans het grootste slachtoffer.
Margrethe Vestager, de commissaris die Apple aanpakt, staat op de tweede plaats.
GOYENS: Zij hoort helemaal bovenaan thuis, zelfs op een lijst van de belangrijkste politici in Europa, mannen incluis. Margrethe is niet bang om de strijd aan te gaan met giganten als Google en Apple. Toen ik haar veel geluk wenste met de zware job, antwoordde ze: ‘Ik heb drie kinderen grootgebracht, dan hoef je nergens meer bang voor te zijn.’ En gelijk heeft ze.
Marianne Thyssen staat niet in de lijst.
GOYENS: Ze is verantwoordelijk voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken. Dat zijn heel belangrijke thema’s, maar helaas voor haar hebben de lidstaten daarover nog veel zeggenschap. Dat beperkt haar invloed.
Stel dat Politico een power list zou opstellen van de 35 invloedrijkste mensen (M/V) in Europa. Hoeveel vrouwen zouden daarop staan?
GOYENS: Ik schat dat er maximaal 25 procent vrouwen op zouden staan. Brussel is als Europese hoofdstad nog altijd een mannelijk bastion. Vorige week was er bijvoorbeeld de European Consumer Summit. Dat is hét evenement van het jaar over consumentenaangelegenheden. Ik was de enige vrouw in het panel van deskundigen, geflankeerd door vier mannen. Zo gaat dat meestal.
De chemische industrie heeft in Brussel duizend lobbyisten om haar belangen te verdedigen. Het BEUC stelt daar één expert tegenover.
GOYENS: (lacht) Het is vaak David tegen Goliath. De strijd is ongelijk en niet alleen voor ons. Onze universiteiten krijgen steeds minder overheidsmiddelen voor onderzoek. De industrie neemt die rol over en stuurt zo het wetenschappelijk onderzoek. Dat is een probleem. Gelukkig hebben wij de sympathie van het grote publiek. Als ik iets zeg, weet men dat het in het belang is van de consument en niet in mijn eigen belang.
Hebben lobbyisten te veel macht in Brussel?
GOYENS: Ze zijn machtig omdat ze met zovelen zijn, maar de deuren van de Europese Commissie en van het Europees Parlement staan ook voor ons altijd open. De enige eurocommissaris die ons niet wilde ontvangen, was voorzitter Jean-Claude Juncker.
Facebook, Google en Apple
Hebt u voldoende macht?
GOYENS: Ik heb zoveel macht als de som van onze 42 consumentenverenigingen in de verschillende lidstaten, zoals Test-Aankoop in België of de Consumentenbond in Nederland. Het is onze missie om het consumentenperspectief door te drukken bij de beleidsmakers. De Europese Commissie vraagt weleens om gas terug te nemen en minder ambitieus te zijn, maar dat is niet mijn rol. Ik ben geen politicus die voortdurend compromissen moet sluiten.
Hoe moeilijk is het om moguls als Facebook, Google of Apple te bestrijden?
GOYENS: Héél moeilijk, want ze hebben een grote invloed op politici. Ze organiseren feestjes en congressen op de mooiste plekken ter wereld en nodigen Europese parlementsleden uit in Silicon Valley. Dat is natuurlijk erg boeiend en aantrekkelijk, zodat ze er ook in slagen om veel politici van hun gelijk te overtuigen. Maar wij hebben ook al veldslagen gewonnen tegen hen. Toen WhatsApp werd overgenomen door Facebook, veranderde WhatsApp eenzijdig de gebruiksvoorwaarden om de persoonlijke gegevens met Facebook te kunnen delen en voor commerciële doeleinden te gebruiken. Dat was illegaal. De consumentenorganisaties van Frankrijk en Duitsland spanden een zaak aan tegen Facebook. Die hebben we gewonnen, en we zullen nog winnen.
Is het makkelijk om contact te krijgen met de directies van Google of Facebook?
GOYENS: Ze zouden hier elke week staan als we ze niet tegenhielden. Ze willen ons voortdurend overtuigen dat alles wat ze doen in het belang is van de consument, maar dat is natuurlijk niet zo. Ons Europees recht geldt voor alle consumenten in Europa, terwijl die Amerikaanse bedrijven hun Amerikaans recht hier willen laten gelden. Dat is een belangrijke uitdaging voor ons, want qua privacy hebben wij de beste regelgeving ter wereld. Dat willen we graag zo houden. Daarom mogen de data van Europese consumenten ook niet buiten Europa worden gestockeerd.
Blijven onze persoonlijke gegevens ook echt in Europa?
GOYENS: Je moet al een echte computerfreak zijn om dat te ontdekken. Iemand zoals Max Schrems. Die Weense student onderzocht hoeveel Facebook over hem wist en wat het bedrijf met zijn persoonlijke gegevens deed. Max kreeg een stapel van 1200 pagina’s vol persoonlijke data die Facebook over hem had verzameld. Hij won tegen Facebook, omdat hij een computerfreak was, niet vanwege zijn juridische kennis.
Niet iedereen is zo fanatiek. Is de Belgische consument wel kritisch genoeg? De meesten laten hun gegevens achteloos achter op het internet.
GOYENS: Wil je een kritische consument zijn, dan heb je daar een voltijdse baan aan. Je moet vertrouwen kunnen hebben in de markt. Als je eten koopt in een warenhuis of een auto in een garage, dan moet je erop kunnen rekenen dat het veilig is. Anders heb je geen leven meer. Een smartphone heeft gemiddeld dertig apps. Onze Noorse consumentenorganisatie onderzocht hoeveel tijd je nodig hebt om de gebruiksvoorwaarden van al die apps te lezen: 37 uur. Wie begint daaraan? De industrie maakt daar misbruik van. Sommige bedrijven stellen voor om de infolabels op verpakkingen te vervangen door een QR-code. Om te weten welke bewaarmiddelen of kleurstoffen aanwezig zijn in een product, zou je die QR-code moeten inscannen met je smartphone. Dat moet je eens proberen als je gaat winkelen met drie kinderen.
U vindt dat ook Google de consument misleidt.
GOYENS: Inderdaad. Google heeft meer dan negentig procent van de zoekmarkt in handen. Consumenten denken dat de zoekresultaten niet gemanipuleerd zijn, maar dat zijn ze wel. De eerste resultaten die Google geeft, zijn die van hun eigen diensten of van leveranciers die hen veel geld betalen. Men zegt weleens dat de tweede bladzijde van ‘Google search’ de beste plek is om een lijk te verbergen, want daar gaat toch niemand zoeken. Dat is niet alleen een probleem voor de consument, maar ook voor start-ups, want die hebben niet de middelen om zich een plaats te kopen op de eerste bladzijde.
De persoonlijke gegevens waarover Google beschikt, hebben een grote commerciële waarde. Het BEUC wil niet dat uw gegevens gebruikt worden voor commerciële doeleinden, zoals het verzenden van gepersonaliseerde advertenties, zonder dat u daarvoor toestemming hebt gegeven. De meeste consumenten denken dat Google gratis is, maar dat is natuurlijk niet zo. Er bestaat geen free lunch: wij zijn de lunch.
Afschaffing roaming
Een van de grootste successen van het BEUC is de afschaffing van de roamingtarieven. In juni 2017 is het eindelijk zover.
GOYENS: Ook dat was een gevecht van David tegen Goliath. Ons verzet begon al in 2004 en de operatoren zijn tot op het laatste moment blijven tegenstribbelen. Het is een belangrijke symbolische overwinning voor ons, maar we zijn er nog niet mee klaar. Ik wil niet dat de operatoren hun klanten systematisch controleren. De groothandelsprijzen op de telecommarkt die de operatoren elkaar aanrekenen zijn nog te hoog, net als de kosten van internationale gesprekken. Als uw moeder in Spanje woont en u belt haar vanuit België, dan betaalt u nog altijd veel te veel.
Ook de gsm-tarieven verschillen enorm binnen Europa. In Ierland zijn de telecomtarieven zesmaal hoger dan in Letland.
GOYENS: Ik ben geen voorstander van een eenheidsprijs in Europa. In Ierland speelt de interne concurrentie te weinig, denk ik. Maar de grote telecomoperatoren zoals Deutsche Telecom, Telefonica en Vodafone chanteren Europa. Ze blijven aandringen op het aanrekenen van hoge kosten omdat ze grote investeringen moeten doen voor het uitrollen van een nog sneller 5G-netwerk. Onzin, want hoe sneller en goedkoper het netwerk, hoe meer data consumenten zullen downloaden en hoe meer geld de operatoren daarmee zullen verdienen.
Dieselgate
Bij ‘dieselgate’ van Volkswagen staat de Europese consument zwakker. Het was opvallend dat het gesjoemel in de VS aan het licht kwam dankzij het werk van een internationale ngo, en niet door een Europese consumentenorganisatie.
GOYENS: Ook wij hadden sterke vermoedens dat Volkswagen al een tijd aan het sjoemelen was. Verschillende ngo’s, waaronder Transport & Environment, hadden ons erop gewezen, en ook de vorige Europese Commissie was begonnen met een onderzoek. De toenmalige commissaris voor Milieu, de Sloveen Janez Potocnik, had het zelfs gemeld in een brief aan voorzitter Jose Manuel Barroso, maar die heeft er niets mee gedaan.
Omdat Duitsland te machtig is in Europa?
GOYENS: Ik denk het. We werkten in die periode ook hard aan een voorstel om de CO2-emissie te verlagen in Europa. Er was een consensus binnen de Unie voor een akkoord, maar twee dagen voordat de commissie het zou bekrachtigen, telefoneerde de Duitse premier Angela Merkel met voorzitter Barroso om het tegen te houden. Het zou te nadelig zijn geweest voor de Duitse industrie. Dat bleef niet zonder gevolgen, want het uiteindelijke akkoord over de verlaging van CO2-emissies werd nog een keer afgezwakt.
Dieselgate is geen alleenstaand geval. Er is ook sjoemelvis, sjoemelvlees enzovoorts. Wordt de consument in Europa voortdurend belazerd?
GOYENS: Frauderen is zo makkelijk dat sommige ondernemingen geen reden zien om ermee te stoppen. De boetes zijn vaak om mee te lachen. In Europa heeft één lidstaat een boete opgelegd aan Volkswagen: Italië. De boete bedraagt vijf miljoen euro, het maximale bedrag dat het land kan opleggen. Voor een groot concern als VW is dat natuurlijk peanuts. In de VS hebben ze meer schrik van de consumenten, omdat daar de traditie van de class actions of groepsvorderingen al veel langer bestaat. Onder die druk is Volkswagen er in de VS mee akkoord gegaan om alle betrokken auto’s terug te nemen. Daarbovenop betaalt het een morele schadevergoeding van 10.000 dollar aan de gedupeerde eigenaar. Volkswagen neemt er deel aan een milieuprogramma en betaalt ook nog eens een schadevergoeding aan de VW-dealers. Het probleem is dat in de Europese Unie consumentenorganisaties slechts in 15 van de 28 lidstaten wettelijk het recht hebben om een groepsvordering te beginnen. België is daarbij, Duitsland niet.
Van zo’n Amerikaanse regeling kunnen consumenten in Europa dus alleen maar dromen?
GOYENS: We onderhandelen al meer dan een jaar met de directie van Volkswagen. Ze doet er alles aan om de gesprekken te vertragen en tot op de dag van vandaag weigert ze om schadevergoedingen te betalen. ‘We zullen de opgelopen schade wel herstellen’, zeggen ze dan. Maar wanneer? Nog maar tien procent van de auto’s is hersteld. Wat als u een Volkswagen hebt en u bent om de een of andere reden verplicht om die nu te verkopen? Dan lijdt u een financiële schade die wij ramen op twintig procent.
Er bestaan nog erg grote verschillen in Europa qua consumentenbescherming. Als Zweed ben je beter af dan als Roemeen.
GOYENS: Er is al veel verbeterd en geharmoniseerd. Onze regels gelden ook in Oost-Europa, maar die lidstaten hebben niet altijd evenveel middelen om de naleving ervan af te dwingen. Consumentenbescherming zit ook niet overal in dezelfde mate in het DNA van elk land, maar dat betekent niet dat in de westerse lidstaten alles perfect verloopt. Kijk naar het voorbeeld van de paardenlasagne. Iedereen wees meteen naar Roemenië, maar uiteindelijk waren het Nederlanders die het rundvlees vervangen hadden door paardenvlees.
De buitengrenzen van Europa blijven een probleem. Buitenlandse producenten die het niet nauw nemen met de voorschriften proberen hun producten eerst via de zwakste lidstaten binnen te krijgen. Als dat lukt, krijgen hun goederen een Europees paspoort en kunnen ze vrij door de Unie reizen. Onze buitengrenzen moeten dus beter worden beschermd. Ik wil niet dat een asielzoeker sterft omdat hij tegengehouden wordt door een muur in Hongarije, maar ik wil ook geen Europees consument zien sterven omdat er een onveilig product is binnengeraakt.
U zat in een adviesraad die de hervorming van het Europese bankenlandschap begeleidde na de financiële crisis. Bent u tevreden over het bereikte resultaat?
GOYENS: Niet echt. Ik zat daar als een exoot tussen bankiers die een eigen taal spraken waar ik in het begin niet veel van begreep. Mijn rol was om er een soort idioot te spelen en de belangen van de consument te verdedigen. Ik heb invloed kunnen uitoefenen, maar onze aanbevelingen zijn slechts gedeeltelijk aanvaard door de Europese Commissie. Het einddoel was om te voorkomen dat in de toekomst het faillissement van een grote bank het volledige financiële systeem nog in gevaar zou kunnen brengen. De toestand is verbeterd. De kapitaalbuffers die banken moeten aanhouden zijn weliswaar vergroot, maar er zijn nog altijd banken in Europa die ’too big to fail’ zijn. Kijk naar wat gebeurt bij de Deutsche Bank. Als die bank omvalt, zitten we opnieuw tot aan onze nek in de ellende.
Het njet van Magnette
Wat vindt u van de hevige Belgische en internationale reacties op de houding van Paul Magnette tegenover CETA? U was lid van de adviesraad van TTIP, dat andere controversiële handelsakkoord tussen Europa en de VS.
GOYENS: Het was vanaf het begin voorzien dat alle nationale en regionale regeringen hun zeg zouden krijgen op het einde van de overlegprocedure. Dan moet men achteraf niet klagen als iets ter discussie wordt gesteld. Zo werkt de democratie. De reacties waren overdreven, een uitstel van enkele dagen of weken betekent niet het einde van de wereld. De onderhandelingen lopen al zeven jaar. Ik denk niet dat de handel met Canada plots was stilgevallen door het njet van Magnette. Men vond het onaanvaardbaar dat een kleine groep mensen in Wallonië en Brussel zo’n belangrijk akkoord kon tegenhouden, maar de bevolking van die twee deelstaten samen is wel groter dan die van Luxemburg, Slovenië, Malta, Cyprus, Letland, Estland of Litouwen. Verliezen die inwoners straks dan ook alle inspraak?
Paul Magnette zegt dat hij de teksten pas enkele weken geleden kreeg. Minister Johan Van Overtveldt zei dat hij ze al twee jaar heeft. Wie heeft gelijk?
GOYENS: Er was veel te veel geheimzinnigheid over de precieze inhoud van de teksten. Het was voor iedereen moeilijk om te weten te komen wat er uiteindelijk in de eindtekst stond, zelfs voor mij als adviseur. Het gaat om 1600 bladzijden en de devil is in the detail. Op elke vraag om uitleg antwoordde de Commissie: ‘U zult later alles te horen krijgen.’ CETA is een reliek van de ouderwetse aanpak van de Europese Commissie.
Wat vindt u ervan dat oud-Commissievoorzitter José Manuel Barroso is overgestapt naar Goldman Sachs ?
GOYENS: Het is niet illegaal, maar ik vind het onethisch. Het moet verboden worden in de toekomst. Als politicus blijf je het best op een afstand van alle belangengroepen. Barroso ziet niet in dat er een ethisch probleem is en dat is misschien nog wel het ergste van de zaak.
DOOR MICHEL VANDERSMISSEN, FOTO’S FRANKY VERDICKT
‘De grote telecomoperatoren zoals Deutsche Telecom, Telefonica en Vodafone chanteren Europa.’
‘Het was voor iedereen moeilijk om te weten te komen wat er uiteindelijk in de eindtekst van CETA stond, zelfs voor mij als adviseur.’
