‘Overlastboetes brengen grondrechten in gevaar’

© Belga

De Gemeentelijke Administratieve Sancties, kortweg GAS, worden in steeds meer gemeentes ingevoerd. Maar juristen stellen er ernstige vragen bij.

De Gemeentelijke Administratieve Sancties, kortweg GAS, worden in steeds meer gemeentes ingevoerd – zoals in Hasselt. Dat onder meer ter verlichting van de politierechtbanken. Maar juristen stellen ernstige vragen bij die GAS. Zij wijzen op het gebrek aan recht op verdediging, het schenden van de scheiding der machten en het repressieve karakter van de gemeentelijke sancties.

In werking vanaf juli 2004, moesten de GAS de werklast bij politierechters verlichten. “Voordien werden processen verbaal naar de politierechter gestuurd. Daar werden die behandeld door politiecommissarissen die tijdelijk de bevoegdheid van het Openbaar Ministerie hadden”, zo legt Daniel Noens uit. Hij is persverantwoordelijke van de politiezone AMOW (Asse, Merchtem, Opwijk en Wemmel) en doceert de GAS-regels in politiescholen in Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant.

Om de werklast van de politierechtbanken te verlichten en ‘overlast’ aan te pakken , werden enkele zaken uit het Strafwetboek gedepenaliseerd, zegt Noens. Die kwamen met andere woorden bij de gemeentes terecht. Gevolg is dat waar eerder overtredingen nationaal werden bepaald, de gemeentes nu zelf moeten invullen wat strafbaar is en wat de strafmaat per overtreding is.

Noens: ‘Overlast is een containerbegrip’

“Overlast is een containerbegrip. En dat geeft de burger het gevoel dat willekeur heerst”, aldus Noens. “Zeker in zones waarin verschillende politiekorpsen moeten samenwerken, kan de invulling moeilijk zijn. Stel dat de caféhouders in Asse geen sluitingsuur willen, maar die in Merchtem en Opwijk wel: dan zit je met een probleem.”

Juriste Edith Flamand treedt hem bij in deze kritiek: “GAS draaien om het bestrijden van ‘overlast’. Vroeger ging het om inbreuken op de openbare orde, de veiligheid, … Duidelijk omschreven begrippen. Nu kan je in Antwerpen beboet worden wegens te luid roepen op straat. Maar wat is te luid?”

Repressie

Erger dan een discussie over decibels, is dat de GAS repressiemiddelen worden om sociale en maatschappelijke acties stil te leggen, analyseert Flamand, van PROGRESS Lawyers Network.

“Alles wat de ‘normale draagkracht van het sociale leven’ verstoort, is ‘overlast’. Dat kan leiden tot een lawine aan zaken die verboden wordt. Als ‘overlast’ te ruim geïnterpreteerd wordt, dan dreigen grondrechten, zoals protesteren, in gevaar te komen .”

Willekeur kan volgens Noens aangepakt worden door de GAS op federaal niveau te regelen. “Laat die misdrijven in het Strafwetboek staan. Maar men wil nog meer zaken aan de gemeente overlaten: winkeldiefstallen, slagen zonder arbeidsongeschiktheid, … Ik hou mijn hart vast voor deze tendens.”

Flamand: ‘Scheiding der machten wordt genegeerd’

Ook dat de strafmaat afhangt van het oordeel van de GAS-ambtenaar, wringt, weet Noens. En wel op twee manieren: “Ten eerste kan je voor een misdrijf zwaarder beboet worden dan iemand die hetzelfde op zijn kerfstok heeft louter omwille van het feit dat de ene gemeente strenger is dan de andere.” Het tweede, ernstigere, knelpunt is dat een ambtenaar de strafmaat bepaalt. Geen rechter.

Daardoor wordt geraakt aan de scheiding der machten, klaagt Flamand aan. Dat geldt volgens haar overigens niet enkel voor het bepalen van de strafmaat, maar voor de hele procedure van die GAS: “De traditionele scheiding tussen het vaststellen van de inbreuk, het maken van de wet en het opleggen van de sanctie, wordt genegeerd.”

Het verbreken van dat erg belangrijk principe zit eigenlijk al vervat in de logica achter het ‘bestuurlijk strafrecht’, de idee achter de GAS-procedure, meent Flamand: “Bestuur: dat is de uitvoerende macht en het strafrecht is het terrein van de rechtelijke macht.”

Vermoeden van onschuld omgedraaid

Volgens Flamand heeft het negeren van de klassieke scheiding der machten op zijn beurt een bedenkelijk gevolg. Als een ambtenaar een inbreuk vaststelt, stuurt hij of zij een brief op. In de tweede fase van de procedure wordt de beschuldigde gehoord door de ambtenaar die de sanctie wil opleggen. Dat moet altijd een andere zijn dan de vaststellende ambtenaar. Maar ook al is dat het geval: beiden zijn wél in dienst van de gemeente. Er is dus ook belangenvermenging in het spel.”

Maar daarmee is de kous nog niet af: “In de derde fase stuit je dan nog eens op de omkering van het vermoeden van onschuld: waar de bewijslast normaal bij wie beschuldigt, ligt, moet de verdachte hier zijn onschuld bewijzen.”

Flamand: ‘Recht van verdediging is in de praktijk uitgeschakeld’

Laatste punt van kritiek is de beroepsmogelijkheid ingeschreven in de GAS. “Er kan beroep worden aangetekend, maar uit het voorbereidend werk is gebleken dat dat lastig moest zijn. De procedure is voor een leek moeilijk, waardoor procedurefouten dreigen. Je hebt dus bijna zeker een advocaat nodig. En je moet 35 euro griffiekosten betalen als je in beroep gaat tegen de straf. Als je weet dat een GAS over maximum 250 euro gaat, dan is dat buiten proportioneel. Met andere woorden: het recht van de verdediging is in de praktijk uitgeschakeld.”

Simon Demeulemeester

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content