Terwijl Nederland en Duitsland met verboden gooien en ministers het land uitzetten, verloopt de strijd om de ja-stem voor het Turkse referendum hier rustiger. Knack volgde de eerste week van de campagne van de AKP. ‘Dank u wel, Europa, voor de controverse. Dat zijn allemaal extra stemmen voor ons.’
Bir lider var ba,s?m?zda
çok ,sükür daima yaralar?m?z? saran
bir yig?it var ba,s?m?zda bütün dünyaya örnek olan
Recep Tayyip Erdog?an
O ,süphesiz bir ba,skomutan
(We hebben een leider boven ons
die goddank altijd onze wonden verbindt
We hebben iemand onbevreesd boven ons
die een voorbeeld is voor de wereld
Recep Tayyip Erdogan
Hij is zonder twijfel een opperbevelhebber)
Uit: ‘Recep Tayyip Erdogan’ door Israfil Yildirim
Jonge meisjes houden gsm’s omhoog om de jongeman op het podium te filmen. Woorden worden meegelipt, hier en daar zachtjes meegerapt. De Belgisch-Turkse rapper Israfil Yildirim stopt zijn songs vol termen als vatan (vaderland), hain (verrader) en iman (geloof). Begrippen die ook steevast terugkeren in de toespraken van president Recep Tayyip Erdogan. En wie zijn vaderlandsliefde zo opvallend etaleert, wordt hier, in feestzaal Atrium aan het Bosuilstadion in Deurne, op groot applaus onthaald.
Het is zaterdagochtend en we zijn op een ontbijtevenement van de Belgische tak van de UETD (Union of European Turkish Democrats), de vereniging die de belangen van de Turkse AK-partij (AKP) verdedigt in Europa. De campagne voor de ja-stem in het komende referendum over de grondwetsherziening is een goede week geleden begonnen en leidde in België – anders dan in Nederland of Duitsland – níét tot een hetze. Hier geen Turkse ministers die bijna manu militari het land worden uitgezet, noch nazigescheld vanuit Turkije. De ontmoetingen met Turken in ons land verlopen serener. Misschien omdat het tot nu toe wat mindere goden waren die naar hier afzakten, misschien ook omdat er erg discreet gecommuniceerd wordt over de bijeenkomsten. Het ontbijtevenement was praktisch onzichtbaar op de sociale media van de AKP-aanhangers.
De Turkse gast van zaterdagochtend is dan ook ‘maar’ een burgemeester. Burhanettin Çoban (AKP) bestuurt Afyonkarahisar, vlakbij Emirdag, de stad waaruit veel Turken in België afkomstig zijn.
De tafels hebben rode lakens en witte onderleggers. Verkiezingsbrochures waarin wordt verklaard waarom mensen ‘evet’ (ja) moeten stemmen, liggen op stapeltjes. Börek, olijven, witte kaas en gevulde wijnbladeren domineren het ontbijtbuffet, glaasjes met thee sieren de bar. Kan het nog Turkser? Serdar Çelik, SP.A-schepen van Diversiteit in het Oost-Vlaamse Zele, loopt wat ongemakkelijk rond. De dagen dat een Belgisch politicus van Turkse origine zonder meer acte de présence kon geven op een AKP-evenement zijn voorbij. ‘Ik weet het’, zegt hij, wat verveeld. ‘Maar waarom zou het een probleem moeten zijn? Ik ben hier op uitnodiging van de UETD. Laten we eerlijk zijn: de Turken die hier komen zijn mijn kiezers. Waarom zou ik hier niet aan politiek mogen doen? Als de CHP (de centrumlinkse oppositiepartij, nvdr) mij zou uitnodigen, zou ik ook gaan. Ik was er afgelopen week ook bij toen ex-minister Taner Yildiz in Brussel was (tijdens de AKP-bijeenkomst in Sint-Joost-ten-Node, nvdr).’
Hij zegt dat hij zelf niet gaat stemmen. ‘Mijn politiek werk is hier, in België. Maar ik ken de burgemeester. Hij is in 2015, tijdens de Turkse verkiezingen, ook naar België gekomen. In Zele is hij toen op het gemeentehuis ontvangen. Nogmaals: waarom zou er nu een probleem moeten zijn?’
Toch voelt Çelik de bui al hangen. ‘Ik zal mij maar voorbereiden op de vragen die ze bij de volgende gemeenteraad op mij zullen afvuren, zeker?’
Twee miljoen kiezers
Het referendum voor de grondwetsherziening vindt op 16 april plaats in Turkije, maar de Turken in Europa kunnen eerder naar de stembus, vanaf 27 maart. Haalt de ja-stem het, dan wordt in het land een presidentieel systeem ingesteld. Daarbij wordt het aantal parlementsleden opgetrokken van 550 naar 600 en de leeftijd om verkozen te worden in het parlement verlaagd naar achttien jaar. Zorgwekkender, zeggen critici, zijn die artikels die stellen dat een president niet meer partijloos hoeft te zijn, die de post van premier afschaffen en die hem meer zeggenschap geven over de rechterlijke macht. Gevreesd wordt aldus voor een eenmansbewind dat nog autoritairder is dan het huidige regime.
De Turkse regering zet alles op alles om de hervorming goedgekeurd te krijgen en de stem van Europese Turken is daarbij van cruciaal belang. ‘Uiterst belangrijk’, benadrukt Ruhi Açikgöz, vertegenwoordiger van de AK-partij in België, wanneer we hem spreken in zijn kantoor in de Brusselse Kunstlaan. ‘Er zijn zo’n twee miljoen Turkse kiezers in Europa, dat is ongeveer vijf procent van het totale kiezersaantal. Stel dat we in Turkije op 49 procent uitkomen met de ja-stem: dan halen we het dankzij de Turken hier.’
En de vooruitzichten zijn goed. Açikgöz: ‘Bij de laatste verkiezingen, in oktober 2015, kwam de AKP uit op bijna zeventig procent van de stemmen. Toen kwam maar zo’n 45 procent van de kiezers opdagen. Dat aantal willen we graag omhoog. Vandaar dat we zo intens campagne voeren: het is toch begrijpelijk dat we tijdens een verkiezing zo veel mogelijk kiezers naar de stembus willen krijgen?’
De campagne van de AKP bereikt veel meer Turken in België dan die van andere partijen. Terwijl de centrumlinkse oppositiepartij CHP nog maar sinds kort parlementsleden naar België haalt om kiezers te overtuigen, heeft de AKP een hele traditie opgebouwd van bezoeken van Turkse notabelen. Een telefoontje, en een hele machinerie schiet in gang om de gewenste politicus naar hier te halen. ‘De AKP is beter georganiseerd omdat de partij gebruik kan maken van de moskeeverenigingen’, stelt Serpil Aygün, hoofdredactrice van de krant Binfikir in België. Ze volgt de campagne van heel dichtbij. ‘Die verenigingen zijn in de eerste jaren van de migratie door Turken opgericht om religieuze diensten te organiseren en hun doden naar Turkije te kunnen vervoeren.’
Naast die Belgische religieuze verenigingen is er in het Duitse Keulen een Europees coördinatiecentrum voor de verkiezingen (SKM) opgericht, vanwaaruit kleinere centra in Europese landen worden geleid. Het zijn die centra die, in samenwerking met de lokale UETD-filialen, huis-aan-huisbezoeken, pamfletacties en informatieavonden in Turkse cafés organiseren. Op sociale media zie je tientallen foto’s van SKM-ploegen uit Gent, Genk, Luik of Charleroi. Steevast staan er enthousiaste mannen en vrouwen op die bordjes met ‘EVET’ ophouden.
Ondanks de noeste arbeid van zijn ploegen is AKP-vertegenwoordiger Açikgöz toch niet helemaal tevreden. Dat de AKP voor deze campagne een grote naam naar België wil halen, is al een tijdje bekend. De premier, een minister of, waarom niet, president Erdogan zelf. Dat dat maar niet lukt, zorgt bij Açikgöz voor grote ergernis. ‘We willen graag een grote zaal huren, maar krijgen overal nul op het rekest. Afspraken worden plots geannuleerd. Veiligheidsargumenten worden aangehaald als reden, maar daar hebben we onze twijfels over. We kunnen voorlopig enkel gasten ontvangen die niet al te veel volk trekken.’
En dus worden activiteiten beperkt tot kleinere feestzalen als Atrium, gehuurd via de Turkse uitbaatster, en de zaaltjes van de AKP en de UETD zelf. Maar kan de AK-partij hierdoor de kiezer in België minder vlot bereiken, dan wordt veel goedgemaakt door de huidige controverse in Nederland en Duitsland. Bij ieder verbod voor Turkse politici om naar Europa te komen, ieder landingsrecht dat wordt ingetrokken en iedere sneer naar dictator Erdogan, trekt de partij ettelijke streepjes naast de ja-stem. Of zoals Basir Hamarat, voorzitter van de Belgische UETD, het verwoordt op Twitter: ‘Hoe meer verboden Europa oplegt aan Recep Tayyip Erdogan, hoe meer van onze mensen richting stembus zullen rennen.’
,Serefsizler var vatan? satan
Devlet ba,skan?m geri gelsin idam
demokrasiye sahip ç?kmak için
meydanlara ç?kan karde,slerime çokca selam
(Er zijn eerlozen die het vaderland verkopen,
mijn president, laat de doodstraf terugkeren,
ik groet mijn broeders die de straat opgingen
om de democratie te beschermen)
Uit: ‘Recep Tayyip Erdogan’ door Israfil Yildirim
Zijn optreden in Deurne is niet het eerste dat we zien van rapper Israfil Yildirim. We merkten hem al eerder op, in september vorig jaar, toen AKP-parlementslid Metin Külünk in Beringen uitleg kwam geven over de mislukte staatsgreep in Turkije. We zagen Yildirim woensdagavond ook in Sint-Joost-ten-Node, enkele dagen voor de ontbijtmeeting in Deurne, tijdens de bijeenkomst waar ook ex-minister Taner Yildiz aanwezig was, samen met twee vrouwelijke parlementsleden uit Turkije. Hij trad er op voor een tweehonderdtal Turken die het zaaltje van de UETD hadden gevuld. De meeting was vooraf aangekondigd als een informatieavond waarop ingegaan zou worden op de inhoud van de grondwetswijziging. Uiteindelijk werd over die inhoud weinig gezegd, maar des te meer over de mislukte staatsgreep – waarbij een van de vrouwelijke parlementsleden vertelde hoe ze vastzat in het parlement terwijl vliegtuigen bommen dropten. Strijdlustig zei ze: ‘Nooit eerder werd het parlement gebombardeerd. Maar wij hebben dit overleefd en zijn hierdoor sterker geworden.’
Ook Taner Yildiz sprak vooral over die bewuste nacht van 15 juli 2016. ‘Dit zijn uitzonderlijke tijden die uitzonderlijke maatregelen vereisen. Daarom is een grondwetswijziging ook nodig: om die bijzondere maatregelen te kunnen blijven nemen.’ Over de Gülenbeweging, die door Turkije als terreurorganisatie wordt beschouwd en verdacht wordt van het organiseren van de mislukte staatsgreep, zei Yildiz: ‘We zullen tot op het bot gaan.’ Intussen zijn in Turkije sinds de coup tientallen journalisten aangehouden en tienduizenden mensen ontslagen omdat ze mogelijk banden hebben met FETÖ (de Fethullah Gülen Terreur Organisatie, de benaming die de Turkse regering hanteert voor de Gülenbeweging).
Campagne in de moskee
Woensdagnamiddag, voor hij naar Sint-Joost-ten-Node trok, was ex-minister Taner Yildiz op bezoek in Beringen. In de Fatih-moskee ging hij niet alleen bidden, maar gaf hij ook uitleg over het referendum aan enkele tientallen Turkse Belgen.
Ook Burhanettin Çoban, de burgemeester van Afyonkarahisar die zaterdag in Deurne te gast was, reisde in de namiddag verder af naar Gent Ledeberg, waar hij in de Yavuz Sultan Selim-moskee bad en de vragen van een aantal moskeegangers beantwoordde.
Het zijn opvallende bezoeken van de twee Turkse politici. Moskeeën van de Turkse overheidsdienst Diyanet in ons land kregen in het verleden al de kritiek zich voor de kar van de AKP te laten spannen tijdens Turkse verkiezingscampagnes. Bij de vorige stembusgang legden ze bussen in naar stemlokalen, en nog maar enkele maanden geleden lekte uit dat een aantal Diyanet-moskeeën wel erg happig waren gebleken om in ‘klikdossiers’ namen van Gülen-aanhangers in België mee te delen aan de Turkse overheid. De UETD repliceert dat ook Belgische politici naar moskeeën trekken als er verkiezingen zijn in ons land.
Maar campagne voeren in gebedshuizen ligt ook bij sommige AKP-aanhangers gevoelig. Dat blijkt wanneer Taner Yildiz, vlak voor hij naar Sint-Joost-ten-Node afzakt, eerst snel nog een kleine toespraak houdt voor een groep vrouwen in het Belgische AKP-hoofdkwartier in de Kunstlaan. Het is 8 maart, Internationale Vrouwendag, en in een zaaltje hebben zich vrouwelijke medewerkers van de AKP verzameld. Hoge hakken, fleurige hoofddoeken of lange blonde haren, hier en daar zware make-up: iedereen is op zijn paasbest. Vooraan wordt groot een affiche geprojecteerd met Erdogan erop, en daaronder staat in kleine letters: ‘Laat deze lamp niet uitgaan’. De gloeilamp is het symbool van de AKP.
Wanneer Taner Yildiz zijn betoog heeft gehouden, en de vrouwen heeft geprezen als onmiskenbare kracht tijdens deze verkiezingen, komt de moskee-vraag aan bod. ‘We gaan overal campagne voeren, maar ik aarzel om moskeeën binnen te gaan. Is het wel gepast om daar aan politiek te doen’, vraagt een vrouw. In de groep vindt een meerderheid dat er geen probleem zou mogen zijn. Al blijkt het wel zo dat veel imams hun toestemming weigeren om alle gelovigen de kans te geven in de moskee te bidden. Immers, na de arrestaties en ontslagen van Gülen-aanhangers in Turkije, houden die zich liever ver van moskeeën met een duidelijke AKP-signatuur.
Eén vrouw steekt de hand omhoog: ‘Ik ga niet akkoord, ik vind dat politiek uit de moskee moet blijven.’
Taner Yildiz, die hier niets zegt over zijn bezoek eerder aan de Beringse moskee, schaart zich aan de zijde van de meerderheid: ‘Aan politiek doen in een moskee zou moeten kunnen. Misschien niet tijdens het gebed, maar wel in zaaltjes die verbonden zijn aan de moskee.’
Dalgalans?n ,sanl? bayrag??m
Dört b?r yan?m? hasretiyle kaplayan
Sol yan?mda iman?m Türkiyem sana hayran?m
(Laat die glorieuze vlag wapperen
die mij helemaal bedekt met zijn heimwee
aan mijn linkerzijde mijn geloof,
mijn Turkije ik ben u toegewijd)
Uit: ‘Sana emanet’ (In uw handen) door Israfil Yildirim
Woensdagavond. Israfil Yildirim luistert vanaf de zijlijn naar de toespraken van Taner Yildiz en de twee andere parlementsleden. Hij is een belangrijk onderdeel van de AKP-campagne in Europa en hij weet het. Telkens wanneer een Turkse AKP-politicus op bezoek komt, is ook hij erbij. En telkens als de UETD info-vergaderingen organiseert over de mislukte staatsgreep, zoals op 12 februari in Gent, rapt hij de zaal plat. Yildirim moet de jonge Turk in België, en zelfs in Europa, overtuigen op de AKP te stemmen.
Veertien jaar geleden was hij nog een gewone jongen in Beringen, in de ban van Turkse rapgroepen Cartel en Nefret. ‘Ik begon niet lang daarna zelf ook te rappen’, vertelt hij in Sint-Joost. ‘In mijn beginjaren was het onderwerp van mijn songs vooral de liefde. Dat evolueerde, mijn godsdienst kwam op de eerste plaats, en ik waagde mij aan islamitische rap.’
Drie jaar geleden werd dat politieke rap, speciaal voor Erdogan. De liefde voor de man kreeg hij van thuis uit mee. Zijn songs gaan nu, na een korte tussenstap met een lied voor oud-premier Ahmet Davutoglu die vorig jaar ontslag moest nemen, enkel over de Turkse president en over zijn vaderland. ‘Ik bewonder hem’, zegt hij. Onmiddellijk al na zijn eerste klip kreeg hij gelukwensen uit Turkije en mocht hij op bezoek bij de AKP. Hij ontmoette hooggeplaatste AKP’ers, zelfs de latere minister van Binnenlandse Zaken. Sindsdien noemt hij zich ook steevast ‘Rapper van de president van Turkije’. Zijn songs over de man leidden vorig jaar ook tot een ontmoeting met hemzelf. ‘On-ver-ge-te-lijk’, zegt hij over die korte uitwisseling van woorden met Erdogan in de lobby van het Steigenberger hotel in Brussel.
Door de week is Yildirim een werknemer bij Concentra in Beringen, in de drukkerij waar Het Belang van Limburg wordt gedrukt. Of zijn bijverdienste als presidentiële rapper dan geen probleem vormt? ‘Bij de drukkerij weten ze niet dat ik hiermee bezig ben. Dat leven wil ik ook strikt gescheiden houden. Misschien dat ik mijn job verlies als ze het te weten komen. Er hangt nu eenmaal een negatieve connotatie over alles wat met de AKP te maken heeft.’
Als hij ontslagen wordt, dan is dat maar zo, zegt hij. Israfil Yildirim noemt zich niet voor niets ook The Dava Rapper, iemand die rapt voor De Zaak. Die zaak, dat is de weg die Erdogan heeft uitgestippeld voor Turkije. En belangrijker dan dat is er niet.
Wanneer we hem vragen wat hij vindt van de huidige wantoestanden in Turkije, waar honderden journalisten vastzitten, tienduizenden mensen ontslagen zijn en willekeurige arrestaties worden gehouden onder het mom van terreurbestrijding, krijgen we een variant op het standaardantwoord dat aanhangers van de Turkse president geven: ‘Er zijn momenteel onderzoeken aan de gang, mensen worden ondervraagd. De onschuldigen zullen vrijkomen, daarvan ben ik overtuigd. Dat Allah hen moge helpen.’
Legerdienst afkopen
De vraag waarom Belgische Turken als Israfil Yildirim, hier geboren en getogen, massaal kiezen voor een autoritair leider als Recep Tayyip Erdogan is vaak gesteld. Een duidelijk antwoord is er vooralsnog niet. ‘Hen bestempelen als onwetend kiesvee is al te gemakkelijk’ zegt Ruhi Açikgöz, de AKP-vertegenwoordiger in België. ‘AKP-kiezers hier wordt verweten dat ze zich in de luren laten leggen, maar dat klopt niet. Ze zijn goed geïnformeerd.’
Het is ook te gemakkelijk om de Belgische AKP-stemmer weg te zetten als een Turk wiens nationalistische gevoelens worden bespeeld door de Turkse president. Want nationalistische gevoelens bespelen, dat doen alle Turkse partijen, van de extreemrechtse MHP tot de HDP, zij het dan dat die mikt op de Koerdische identiteit. Erdogan appelleert daarnaast nog uitdrukkelijk aan het geloof, maar ook dat is niet de hele verklaring.
In Deurne, waar Israfil Yildirim zijn act heeft afgerond en de Turkse burgemeester zijn korte toespraak heeft gehouden, geeft Fatma een andere verklaring. ‘We willen een land waarnaar we kunnen terugkeren’, zegt ze. ‘En dat land willen we ook zelf vorm geven door te stemmen voor degene die wij de beste leider vinden.’
Fatma, een werkloze vijftiger, is geen onbelezen vrouw. Ze heeft lesgegeven, in de integratiesector gewerkt, maar nu, tijdens de tevergeefse zoektocht naar werk, voelt ze zich steeds meer tweederangsburger. De uitnodigingen voor sollicitatiegesprekken blijven verdacht lang uit. ‘Ik ben moslim, van allochtone afkomst en mijn naam verraadt me onmiddellijk’, geeft ze als verklaring. ‘Ik voel mij geïntegreerd, maar denk je dat wij aanvaard worden? Misschien ga ik nooit terug, maar ik wil nog een land hebben waar ik wel welkom ben. Waar mijn kinderen en kleinkinderen wel gewenst zijn. Ik heb mijn kinderen niet politiek opgevoed, ze keken nooit naar Turkse televisie. Maar ze zijn wel fanatiek Erdogan-aanhanger geworden.’
Het gevoel terug te kunnen keren naar een land dat haar wel moet, is het resultaat van vele jaren hard werk van de AKP bij de Turkse diaspora in Europa. Deed België decennialang niets voor de integratie van Turkse migranten, dan drukte de partij van Erdogan, die in 2002 aan de macht kwam, hen wel bijna onmiddellijk aan de borst. Turken in Europa werden belangrijk voor Turkije, de AKP zorgde ervoor dat de legerdienst goedkoper kon worden afgekocht, dat ze in het buitenland konden stemmen voor Turkse verkiezingen en dat Turkse gepensioneerden hun auto gemakkelijker konden registreren in Turkije. Kleine aanpassingen die Erdogan grote sympathie opleverden. Journaliste Serpil Aygün: ‘In België zagen ze intussen niet alleen dat ze niet werden geaccepteerd als Belg, maar ook dat bewegingen als de PKK of de Gülen-aanhangers vrij spel kregen, terwijl die door Turkije als terroristisch worden beschouwd. Dat zorgt voor woede tegenover de Europese landen waar ze wonen. We hebben een sterk Turkije nodig, denken ze. We hebben behoefte aan een sterke leider. Dat gevoel komt nu helemaal naar boven door de houding van Europa tegenover de Turkse campagne in het buitenland.’
Door AYFER ERKUL, foto’s FRANKY VERDICKT
‘De Turken die hier komen, zijn mijn kiezers. Waarom zou ik hier niet aan politiek mogen doen?’ SP.A’er Serdar Çelik
‘AKP-kiezers in België bestempelen als onwetend kiesvee is al te makkelijk. Ze zijn goed geïnformeerd.’ Ruhi Açikgöz, AKP-vertegenwoordiger in België
