‘Om luchtvervuiling in steden aan te pakken, is er meer nodig dan een autoloze zondag’

Gert Verwilt van Vlinks over de ‘Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen’ van de VN.

Op 17 september, tijdens de Week van de Mobiliteit, wordt opnieuw een Autovrije Zondag ingelast. Verspreid in grote steden en kleine gemeenten over heel Vlaanderen zullen er dan autovrije zones zijn. Het doel hiervan is te sensibiliseren omtrent het centrale thema van die week: mobiliteit. Andere effecten, zoals die op het milieu en de luchtkwaliteit, zijn uiteraard eerder beperkt. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit een studie van de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL), die de effecten berekende van de Autovrije Zondag van vorig jaar op de luchtkwaliteit in Brussel.

Om het urgente probleem van de luchtvervuiling in onze verstedelijkte regio’s op een duurzame wijze aan te pakken, is er uiteraard veel meer nodig en op grotere schaal.

In 2000 werden door de Verenigde Naties al 8 Milleniumdoelstellingen (MDG’s) vooropgesteld. Deze hadden vooral betrekking op de bestrijding van armoede en waren ook enkel bedoeld voor de ontwikkelingslanden. In 2015 liepen de MDG’s af. Het is vrij moeilijk te meten wat hier precies mee bereikt is. Wel werd het al snel duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is.

Dit brengt ons bij het bredere verhaal van de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) ofwel de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen waarover de 193 lidstaten van de Verenigde Naties (VN) uiteindelijk een akkoord hebben bereikt op 25 september 2015. Deze mondiale doelstellingen moeten tegen 2030 gerealiseerd zijn.

De SDG’s bouwen voort op deze MDG’s en vullen ze aan met nieuwe domeinen zoals onder meer klimaatsverandering, ongelijkheid, duurzame consumptie en productie, vrede en veiligheid. De Agenda 2030 voor Duurzame Ontwikkeling (de doelstellingen) geldt voor iedereen en voor alle landen. De SDG’s gaan over duurzaamheid en mensenrechten wereldwijd, en niet enkel over ontwikkeling zoals de MDG’s, en zijn dus veel ambitieuzer. ‘To leave no one behind‘, is dan ook de slagzin.

Daarnaast is het belangrijk dat alle SDG’s onderling verstrengeld zijn. De Agenda is met andere woorden een mensenrechtenagenda die één-en-ondeelbaar is. Deze nieuwe mondiale agenda voor 2030 moet een antwoord bieden op de urgente sociale, economische, en leefmilieu gerelateerde problemen die de planeet en samenleving teisteren. Ze steunen hiervoor op 5 pijlers: Mens, Planeet, Welvaart, Vrede en Partnerschap.

De 17 hoofddoelstellingen worden geconcretiseerd in 169 subdoelstellingen.

De SDG’s zijn niet alleen binnen de steriele muren van de VN bedacht. Iedereen mocht meepraten. Via een online enquête hebben bijna 7,8 miljoen mensen gestemd op hun favoriete thema’s.

Om de SDG’s te realiseren is er geld nodig, veel geld. De financiering is beslist een van de kritische succesfactoren.

De schattingen lopen uiteen van 2 biljoen tot 5 biljoen dollar per jaar, wat overeenstemt met 4 procent van het mondiale BNP. Zowel de overheden als de private en de financiële sector behoren bij te dragen aan de financiering.

De Sustainable Development Goals zijn echter in principe niet bindend. Dat is de zwakste schakel in het SDG-verhaal. Anderzijds verwijzen heel wat SDG’s verwijzen naar reeds gemaakte internationale verbintenissen, die wel juridisch bindend zijn, zoals ILO-conventies omtrent waardig werk en mensenrechtenverdragen. Het politieke engagement en de wil om deze doelstellingen tegen 2030 effectief te behalen zijn dus, meer nog dan de financiering, cruciaal in het hele verhaal.

Morele druk vanuit verschillende hoeken kan helpen om de Agenda te realiseren.

In Europa is er al een trend waarbij milieu-organisaties samen met burgers via juridische weg beleid proberen af te dwingen. In Nederland en Duitsland kregen ze gelijk van de rechtbank. In België heeft de vzw Klimaatzaak op 1 december 2014 de Belgische Staat en de drie Gewesten in gebreke gesteld om een ambitieuzer klimaatbeleid af te dwingen. Deze week volgde de ingebrekestelling van de Vlaamse en Waalse ministers van Milieu door Greenpeace. De milieuorganisatie verwijt hen ‘schuldig verzuim’ omdat ze de burgers onvoldoende zouden beschermen tegen de zware impact van vervuilde lucht op onze gezondheid (SDG 13 Klimaatactie). Als Greenpeace binnen de maand geen afdoend antwoord op de ingebrekestelling krijgt, stapt de organisatie naar de rechter.

Het is een goede zaak dat organisaties zoals Greenpeace de klimaatzaak op de agenda zetten, opdat verkozen politici daarna via democratische weg het beleid wijzigen.

De uitdagingen en gevraagde inspanningen zijn groot, maar zeker niet onhaalbaar. Een vernieuwende, alerte en moedige aanpak en voortschrijdend inzicht zijn nu wat we broodnodig hebben. Met een “business as usual-mentaliteit” of een cynische en onverschillige houding komen we er zeker niet.

Neem SDG 5: ‘Bereik gendergelijkheid en empowerment voor alle vrouwen en meisjes’, met als subdoelstelling “het uit de wereld helpen van alle schadelijke praktijken, zoals kind-, vroege en gedwongen huwelijken en vrouwelijke genitale verminking”. Ik denk dan meteen aan het schrijnende voorbeeld van het onlangs uitgehuwelijkte meisje van 14 jaar uit Vilvoorde. Had echt geen enkele instantie dit dan kunnen voorkomen, laat staan aan de alarmbel trekken?

De (tijdelijke) sluiting van de slachthuizen in Tielt en Izegem en het afsluiten van een convenant voor dierenwelzijn met de sector door minister Ben Weyts kan je daarentegen zien als positieve voorbeelden van de realisatie van SDG 2.4, dat ook gaat over duurzame voedselproductiesystemen. De sluitingen kwam er op basis van gruwelijk beeldmateriaal van dierenrechtenorganisatie Animal Rights.

Er is dus veel werk aan de winkel, ook in Vlaanderen. Van de Vlaamse overheid mogen we verwachten dat ze de toon zet om de SDG’s in Vlaanderen effectief te realiseren tegen 2030. Anders dreigen we een historische opportuniteit te missen. Iedereen zal zijn steentje moeten bijdragen door duurzame keuzes te maken als burger, consument, politicus, werknemer, vakbondsvertegenwoordiger, overheidsmedewerker… Het is aan ons om samen deze kansen te grijpen. Voor sommige doelstellingen, zoals het verminderen van de impact van de klimaatverandering, is het misschien wel de laatste.

Gert Verwilt is kernlid van Vlinks