‘Multinationals zijn de wet gaan dicteren. We moeten een onmenselijk systeem terug vermenselijken’

‘Van een evenwichtige samenwerking zijn we naar een chantagesituatie geëvolueerd’, schrijft Bram Mahieu. ‘Er zijn veel alternatieven voor het huidige kapitalistische systeem die het waard zijn om onderzocht te worden.’

Er waren de afgelopen week opnieuw geen superlatieven genoeg om uit te drukken hoe erg onze politici de sluiting van Caterpillar in Gosselies vinden. Gespierde taal van franstalig rood. Ontgoochelde taal van franstalig blauw. Zeer voorspelbaar allemaal. Lokaal is dit een drama van formaat voor de al verpauperde regio rond Charleroi, maar hadden we dit niet zo een heel klein beetje kunnen voorspellen? Hadden we dit niet zo iets of wat kunnen voorzien?

Deze sluiting past perfect in het rijtje van Renault, Ford, Nedcar, Opel en menig andere grote productie-multinationals en toeleveringsbedrijven. Wie deze sluiting niet zag aankomen is ziende blind of weigert de realiteit te aanvaarden. Mijn vrees is dat optie twee momenteel de heersende factor en tevens een ernstig manifesterend politiek probleem is. Partijbelang, electoraal belang en de angst om de militantere kiesgroepen voor het hoofd te stoten zorgen ervoor dat België al meer dan 20 jaar in een ondernemingsimpasse zit. In België is er geen plaats meer voor een maak-economie gezien de belabberde bedrijfseconomische realiteit.

Het grauwe Charleroi heeft veel te lang in een constant moment van irrealisme geleefd. Aan maatschappelijke evoluties werd voorbij gegaan. Veranderingen werden politiek geblokkeerd of monddood gemaakt met een krachtige ‘NON’. Mogelijke negatieve scenario’s werden in de wind geslagen. Alternatieven werden niet aangemoedigd. Integendeel, om de overwegend rode achterban zo weinig mogelijk voor het hoofd te stoten, vergat de regionale politiek dat de toekomst geen vast gegeven is. De eieren in één mand leggen en dan rustig wachten tot de zon opkomt is riskant. Niemand heeft de toekomst in pacht, maar in een kapitalistisch marktmodel zijn er wetmatigheden die ons toch enige voorspellingen voor de toekomst mogelijk maken.

Een van deze wetmatigheden is dat ondernemingen -in tegenstelling tot staten- oorspronkelijk opgericht zijn om zich van een inkomen te voorzien. De een is tevreden met een toereikend basisinkomen en vindt factoren als sociale of culturele ontplooiing even belangrijk. De ander gaat een optimaal royaal inkomen najagen. Multinationals zijn ontstaan louter om winstmaximalisatie en dividendenuitkering te bewerkstelligen.

Welvaart die welvaart creëert

Om deze winsten te genereren gaat men aan efficiëntie-, productie- en schaalvergroting doen. Men zal extra mankracht nodig hebben om deze schaalvergroting uit te voeren. In ruil voor de inspanningen worden deze mankrachten betaald. Met deze inkomsten kan de werknemende zich van een relatief comfortabel en gezond leven voorzien.

Hoe meer inkomsten men genereert, hoe hoger de levensstandaard zal worden en de maatschappij errond zal floreren. Welvaart creëert welvaart. En waar welvaart is, is er plaats voor zelfontplooiing en kunst in de breedste zin van het woord. Het is eigen aan de westerse mens dat deze verworven levensstandaard niet graag wordt opgegeven.

Dit geldt logischerwijs ook voor de ondernemingen. Wat mij en velen met mij, echter zeer ongerust stemt is de ontsporing die hier plaats heeft gevonden. Multinationals zijn de wet gaan dicteren. Letterlijk en figuurlijk. Van een evenwichtige samenwerking zijn we naar een chantagesituatie geëvolueerd. Belastingen worden via gekende achterpoortjes geminimaliseerd. Dit alles op het randje van het aanvaardbare. De proporties moeten binnen het redelijke liggen. Het is aan de wetgevende macht om deze poortjes dringend te sluiten en aan de rechthebbende macht om de uitwassen te vervolgen.

Ook ten opzichte van het milieu en de generaties na ons hebben we verantwoording af te leggen. Blind winst nastreven mag niet ten koste van het milieu gaan. Beschamende constructies zoals de handel in ‘zuivere-luchtcertificaten’ is zo een van die uitwassen waar je met schaamrood op de wangen moet op toekijken hoe men van milieuzorg ongegeneerd een handeltje kan maken. We moeten een onmenselijk systeem terug gaan vermenselijken. Eveneens zorgt de huidige mondiale wereld voor een grote stroomversnelling.

Disruptie is momenteel het kernwoord in de marketing en economie. In sneltempo komen innovaties, nieuwe marktmodellen en systemen als zeegolven aanrollen. Apps, online platformen, digitale wezens in het straatbeeld, je kan het zelf amper bedenken maar het zet de wereld in een stroomversnelling. Het is voor de bevolking al moeilijk om bij te blijven. Ook bedrijven moeten zich aanpassen of ze verdwijnen. Klinkende namen van tien jaar terug als BlackBerry en Nokia hebben de trein volledig gemist en werden overrompeld door snel-innoverende bedrijven als Samsung en Apple.

Als antwoord op deze evoluties stoppen bedrijven met verticale structuren. Horizontale, zelfstandige units, aangestuurd door een overzichtsorgaan dat zich het management noemt zijn het nieuwe model om dit sneltempo aan veranderingen aan te kunnen. In sprints wordt ingespeeld op veranderingen. Na elke sprint wordt het geheel geherevalueerd en indien nodig wordt er bijgesteld voor de volgend sprint. Een proces is zelden af. Die zelfstandige bedrijfsunits moeten zo optimaal en efficiënt mogelijk geleid worden. Om deze nieuwe structuur financieel te kunnen organiseren, gaan veel KMO’s zich groeperen.

Fusies van oude succesvolle familiebedrijven zijn momenteel schering en inslag maar het blijft moeilijk en dan komen de grote reuzen in the picture. Grote, vooral buitenlandse, holdings kopen zich in de Belgische markt in. Financiële groepen kopen met hun enorme budgetten lokale bedrijven en gaan ze groeperen onder één noemer. Het verkoop- en aankoopmodel wordt gestyleerd, marges geoptimaliseerd, kosten geminimaliseerd en die groepering op zich wordt uiteindelijk een handelsgoed voor grote holdings.

De kapitalen die de ondernemers bij de verkoop van hun zaak verworven hebben, keren ook zelden terug in het systeem. Deze worden belegd of gaan in vastgoed. Een vrachtlading aan business intelligence meet de prestaties van deze bedrijven tot op de centiem. Empirische data zijn de raadgevers van de multinationals. Lokale verankering is er niet meer. Lokale verantwoording nog minder. Als de unit zijn doelstellingen niet haalt, wordt direct alles existentieel in vraag gesteld. Een verhuis is een zuiver rationele economische beslissing. Buitenlandse managers komen nog even een speech geven, de storm wat in de juiste richting sturen en daarna is het terug de pijnlijke orde van de dag: winst maken.

Politiek antwoord?

Voor deze realiteit moet ons volledig van de realiteit weggedreven politiek apparaat een antwoord bieden. Dat de Belgische staat boven zijn stand leeft, is een open deur intrappen. Een volledig scheefgegroeide kostenstructuur veroorzaakt een belastingdruk van jewelste. Regering na regering laat het na om op tijd adequaat in te grijpen. Laat staan dat ze al proactief zou werken of zichzelf eens fundamenteel in vraag zou stellen.

Nutteloze instellingen als Provincie en Senaat worden in leven gehouden om politieke dankuwels te kunnen doen. Rijkelijk betaalde zinloosheid, puur geldverlies. Het duurt jaren eer een snelle en noodzakelijke beslissing kan genomen worden. Bij het uitvoeren ervan is ze allang achterhaald. Partijbelang is de handrem op efficiënte beleidsvoering. We krijgen onze mobiliteit niet in orde door politieke chantage. We krijgen onze loonlast niet naar beneden omdat men niet in eigen vel wil snijden. Politieke en economische realiteit hebben nog nooit zo een grote spreidstand gekend.

Waar ondernemingen en bevolking smeken om vereenvoudiging, flexibiliteit en lastenverlaging, krijgen we net het omgekeerde. Nog nooit was belastingen betalen zo complex. Nog nooit waren alle arbeidsreglementeringen zo rigide en nog nooit was de lastendruk zo hoog. We verliezen onze concurrentiële positie door politieke inertie. Om daarna met een afgestreken gezicht wat verontwaardigd en geshockeerd te zijn op televisie.

Toon andermaal eens allemaal vijf minuten politieke moed heren politici en neem historische politieke beslissingen. Door de bevolkingsdichtheid en -groei, kunnen we niet anders dan onderkennen dat we multinationals nodig hebben. Ons dagelijks leven is ermee verweven. We hebben een smartphone in de broekzak, cola in de frigo, Nikes aan in de turnles en kopen kleren in grote winkelketens. We mogen niet hypocriet zijn en hen alle zonden van Israël toewensen via allerlei kanalen om daarna doodleuk hun winkel binnen te stappen, wetend dat hun producten in lageloonlanden worden gemaakt en hun scherpe prijzen lokale economieën en ondernemingen onder druk zetten.

Enkel zij kunnen in de toekomst genoeg banen voorzien die ervoor zorgen dat iedereen genoeg inkomsten zal hebben om een ‘zorgeloos’ leven te leiden. Een maatschappij voorzien van gezondheidszorg en sociale vangnetten om zij die het moeilijk hebben te laten meegenieten van dat zorgeloos bestaan. Een vruchtbare bodem creëren voor deze multinationals is een must, maar het moet nog te verantwoorden zijn ten opzichte van de andere belastingbetaler en ethisch verantwoord ten opzichte van de medemens.

Zon komt gratis op

Een spreekwoord stelt dat enkel de zon gratis opkomt. Er is een wederzijdse afhankelijkheid. En elk moet het als een win-win blijven aanzien. Detailhandel en KMO’s zijn uiteraard ook lokaal belangrijk, maar deze kunnen dit opvangmodel niet aan. Deze handelaars hun bestaansreden is lokale voorziening en binnenstadrecreatie. Ze zijn de vonk. Maar de brandstof zit tegenwoordig bij de multinationals tot spijt wie het benijdt.

We moeten dit aanvaarden als een realiteit maar we mogen ons niet laten inpakken en dit als een onveranderlijk feit gaan beschouwen. Misschien moet er ook nagedacht worden over menselijkere alternatieven. Initiatieven als Mondragon (een multinational op zich) waar de werknemers medebeslissingsrecht hebben, bieden perspectieven.

Ook het basisloon kan in dit opzicht perspectieven bieden. Blind, ongebreideld kapitalisme is een ziekte, uitwas van de tijd. Het mag gerust iets minder. Het moet en kan niet per direct weg, maar er zijn andere denkpistes die het overwegen waard zijn om onderzocht te worden. Voor onze staat en staatsvorm geldt uiteindelijk dezelfde conclusie: pas je aan aan de realiteit.

Logge, dure structuren zijn niet meer te verantwoorden. We hebben kleine, agiele, autonome structuren met maximaal beslissingsrecht nodig. Elke regio heeft een andere aanpak nodig want er heerst een andere realiteit. Dit alles aangestuurd door een centraal ‘management’ voorzien van de nodige dosis durf, realisme en inzicht. Voldoet de regionale unit niet, dan moet er ingegrepen kunnen worden. Kleine lokale ongemakjes, lokale evenementen, infrastructuur en opportuniteiten moeten door een eigen lokaal bestuur opgelost of georganiseerd kunnen worden.

Hier mag het regionale niveau geen tijd mee verliezen. Zij zijn het kloppend hart van hun stad of gemeente, florerend in een goedbestuurde regio dat uitgerust is om de noden van de tijd om te zetten in daadkrachtige beslissingen vanuit een meer menselijk perspectief.

Bram Mahieu is kernlid van Vlinks.