Vrije Tribune

‘Moeder, waarom slapen wij? Een pleidooi voor meer nachtrust’

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

‘Slaap is een uiterst krachtige (brein)doping, die net zo belangrijk is als eten, drinken en bewegen’, schrijft professor Johan Verbraecken (UAntwerpen) naar aanleiding van zijn college voor de Universiteit van Vlaanderen.

Misschien heeft u ooit aan uw moeder gevraagd waarom wij mensen slapen, en wellicht kreeg u het antwoord ‘omdat we slaap nodig hebben’. Want inderdaad, iedereen slaapt. De meeste mensen slapen acht uur per nacht, en zowat 25% van deze slaap besteden we aan dromen. Eén twaalfde van ons leven brengen we dus al dromend door. Iemand die tachtig is, heeft in totaal bijna zeven jaar gedroomd. Dromen moet dus wel een heel bijzondere activiteit zijn, als we er twee uur per dag zoet mee zijn. Gemiddeld duurt een droom 10 tot 35 minuten en komt drie tot zes keer per nacht voor. Gedurende de nacht worden de droomperiodes (REM-slaap) steeds langer, van gemiddeld 9 minuten tot 28 minuten per REM-episode.

‘Moeder, waarom slapen wij? Een pleidooi voor meer nachtrust’

Systematisch een uur te weinig slapen geeft dus een groot tekort aan REM-slaap, en heeft ernstige gevolgen voor onze gezondheid, ons welbevinden en functioneren, aldus Rubin Naiman van de University of Arizona. De oplossing is eenvoudig: ’s avonds op tijd naar bed, zodat de mentale film helemaal kan worden uitgekeken. De functie van de slaap is om voor fysiek en psychisch herstel te zorgen. Maar hoe komt het dat we slapen? Het slaap-waakritme bestaat uit een wisselwerking tussen het inlossen van een steeds toenemende slaapbehoefte naarmate we langer wakker zijn (‘homeostase’) en effecten die uitgaan van de biologische klok (‘de circadiane factor’).

Dat we snel kunnen overgaan van waak naar slaap of omgekeerd heeft te maken met de zgn. neurotransmitters die volgens een schommel of ‘flip flop’-mechanisme onze slaap of waak sturen. De werking van de biologische klok wordt echter reeds in ons genetisch materiaal vastgelegd, en bepaalt ons slaappatroon, alertheid, eetgedrag, hormonale activiteit, bloeddruk, lichaamstemperatuur, stofwisseling, psychiatrische en neurologische aandoeningen, ontsteking en zelfs kanker. Het belang hiervan werd onlangs onderstreept door de Zweedse Academie voor Wetenschappen met de toekenning van de Nobelprijs voor Geneeskunde 2017 aan Hall, Rosbash en Young, drie Amerikaanse slaaponderzoekers die in de jaren ’80 en ’90 voor het eerst de klokgenen aantoonden.

In essentie ligt ons bioritme dus vast, en leidt het manipuleren van die biologische klok door ons menselijk gedrag tot narigheid. Meer dan 700 genen gaan anders werken als we te kort slapen, en die verstoring verergert als we op het verkeerde moment gaan slapen. De visie dat slaap eenvoudigweg een toestand is van inactiviteit, die passief optreedt waneer onze organen vermoeid geraken, dateert uit grootmoeders tijd.

Nieuwe reserves opbouwen

Ondertussen weten we dat slaap een complexe toestand is, en kan beschouwd worden als een essentiële rustperiode waarin zowel fysiek als psychisch herstel plaatsvindt van activiteiten overdag, en nieuwe reserves dienen opgebouwd te worden voor de volgende dag. Het fysiek herstel wordt ondersteund door de toename in groeihormoonsecretie tijdens de diepe slaap. Veel bewegen, welke de diepe slaap bevordert, zou dus met alle mogelijke middelen dienen gepromoot te worden om onze slaapkwaliteit en energiepeil te verbeteren. Volgens John Axelsson van het Karolinska Institute in Stockholm heeft slaaptekort ook een invloed op onze uitstraling en expressie, door aan te tonen dat personen met slaaptekort er minder mooi, minder attractief en meer vermoeid uitzien dan na een goede nachtrust. De term ‘sleeping beauty’ is dus niet uit de lucht gegrepen. Het geestelijk herstel daarentegen vindt plaats tijdens de REM-slaap, aangezien een toename in professionele stress geassocieerd is met een toename in REM-slaap, terwijl REM-slaaptekort leidt tot prikkelbaarheid, angsten, concentratieproblemen, spanning en persoonlijkheidsproblemen. Bijkomend wordt de geheugenfunctie gestuurd door de REM-slaap.

Het is al bekend sedert 1924 dat het geheugen beter wordt door een voorafgaande episode van slaap. Informatie wordt overgebracht van het korte- naar het langetermijnsgeheugen (van de hippocampus naar de prefrontale cortex), middels het aanleggen (doch ook deels opruimen) van synapsen (zowel tijdens het dromen als in de diepe slaap) en het produceren van specifieke eiwitten in de hersencellen.

Het is ook aangetoond dat de REM-slaap helpt bij het verwerken van emotionele schokken (de zgn ‘emotieregulatie’). Tijdens experimenten bij proefpersonen die werden blootgesteld aan hevige stress vlak voor het slapen gaan, bleek een goede REM-slaap te helpen bij de verwerking van die stress.

Marco Borsato had in ieder geval ongelijk toen hij zong “Dromen zijn bedrog“, terwijl The Rolling Stones het bij het juiste eind hadden met ‘Lose your dreams and you will lose your mind‘. De slaap heeft ook letterlijk een reinigende werking op ons brein. Wederom waren het Amerikanen die aantoonden dat tijdens de slaap ons brein in toenemende mate bevloeid wordt door vocht dat zorgt voor het afvoeren van afvalstoffen die potentiëel neurotoxisch zijn, en accumuleren in wakkere toestand. De slaap fungeert dus als het lymfesysteem van het brein. Zo blijkt na één enkele nacht met verstoorde diepe slaap de hoeveelheid amyloïd-beta al met tien procent toeneemt. En zo is de link met neurologische aandoeningen zoals Alzheimer niet ver te zoeken…

Wanneer iemand een paar nachten te kort of te onrustig slaapt, dan geeft dit problemen op psychisch én fysiek vlak.

De slaap kan als excellent worden gekwalificeerd waneer de energiewinst groot genoeg is om het verlies aan energie te compenseren. Er moet dus een balans in evenwicht bereikt worden. Wanneer iemand een paar nachten te kort of te onrustig slaapt, dan geeft dit problemen op psychisch én fysiek vlak. Verstoorde slaap, doch ook chronisch te weinig slapen, is geassocieerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekte, meer medische aandoeningen zoals diabetes, verhoogde kans op overlijden, een toename aan functionele klachten (hoofdpijn, maag- en darmklachten), en een aantal abnormale fysiologische veranderingen (vorming zuurstofradicalen, chronische ontsteking, verhoogde glucose-waarden, verminderd groeihormoon, een gestoorde afweer, verhoogd hongerhormoon (ghreline), afgenomen verzadigingshormoon (leptine) en daaraan gekoppeld een verhoogde eetlust en neiging tot obesitas).

Ook het seksueel functioneren wordt bepaald door de slaapkwaliteit, voornamelijk dan de algemene appreciatie van iemands seksleven, de aan- of afwezigheid van fysieke verstoringen, zoals de frequentie van orgasmes en erectiestoornissen, en het libido.

Wat het meest opvalt zijn een reeks neurogedragsmatige verstoringen, zoals aandachtsproblemen, een vertraagd geheugen, verminderde cognitieve output, en depressieve stemming. Anderhalf uur minder slaap vermindert de alertheid met 30%. Een toename aan arbeids- en verkeersongevallen werd gerapporteerd, alsook ongevallen in de thuissituatie.

Personen met gestoorde slaap vertonen ook meer absenteïsme, meer presenteïsme (werknemer is wel aanwezig, maar werkt op halve kracht) en lagere professionele prestaties (met meer fouten). Werkgevers zullen dan ook graag horen dat goedslapende mensen beter functioneren.

Het is verbijsterend dat er niet meer zorg wordt besteed aan voldoende nachtrust, alsof slaap verloren tijd en geldverspilling is.

Het is daarom des te meer verbijsterend dat er niet meer zorg wordt besteed aan voldoende nachtrust, alsof slaap verloren tijd en geldverspilling is. Enkele jaren terug financierde het IWT een grootschalig onderzoeksproject, genaamd Enhancing activity through sleep improvement (EASI), waarin de invloed van activiteit op de kwaliteit van slaap bij gezonde vrijwilligers werd onderzocht (VUB, KUL, UA).

De werkgeversorganisaties VOKA en Unizo zijn zich ondertussen terdege bewust van de problematiek en zijn preventiecampagnes gestart. Ook in sportmiddens is men overtuigd dat een kwalitatieve slaap het verschil kan maken tussen winst of verlies. Zo mocht Pieter Timmers op kosten van het BOIC zijn eigen matras meenemen naar Rio, met de gekende resultaten !

Kortom, slaap is een uiterst krachtige (brein)doping, die net zo belangrijk is als eten/drinken en bewegen, en preventiecampagnes zouden naast de voedingsdriehoek ook de slaapdriehoek (of cirkel) dienen te promoten, voor een gezond, productief en kwalitatief leven, wat moet toelaten de dingen waar we goed in zijn nog beter te doen.

En nu, naar bed!

Prof. Dr. Johan Verbraecken is longarts en medisch coordinator van het Multidisciplinair Slaapcentrum van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA).

Partner Content