Minister Jan Jambon (N-VA) wil behavior detection ook buiten de luchthaven van Zaventem invoeren. Maar wat is deze techniek, die onder andere populariteit geniet in Israël? ‘Etnie, geslacht of leeftijd mogen geen aanleiding geven tot extra controles.’
Sinds de aanslagen van 22 maart 2016 doen allerhande plannen de ronde om onze veiligheidsdiensten beter te wapenen tegen terroristische aanvallen. Voor minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) staat de verruiming van een techniek genaamd behavior detection op de verlanglijst.
Die methode, meestal afgekort tot BD, stelt veiligheidspersoneel in staat om verdacht gedrag van terroristen te detecteren vooraleer zij aan een geplande aanval beginnen. De mislukte aanslag in het station van Brussel-Centraal op 20 juni zorgde voor een vernieuwde oproep tot BD.
‘Wij hebben na de aanslagen in Zaventem de luchthavenpolitie opgeleid in BD’, zei Jan Jambon hierover in de Kamer twee dagen na de mislukte aanslag. ‘Ik heb gisteren in de Veiligheidsraad aan de commissaris-generaal van de politie gevraagd of wij deze competentie niet moeten veralgemenen voor politiemensen op het terrein.’
‘Hadden de militairen die training gekregen, dan had men die man misschien kunnen onderscheppen vooraleer hij op het perron was geraakt’, aldus de N-VA-minister.
Maar wat is BD precies? En heeft het werkelijk een positief effect op het voorkomen van aanslagen?
We hebben BD in de luchthaven uitgetest omdat de nood daar het hoogst is. Er is echter geen enkele reden waarom we het niet zouden uitbreiden.
Er doen verschillende definities van de techniek de ronde. De grote lijnen zijn evenwel duidelijk. Behavior detection baseert zich op wetenschappelijk onderzoek. Er wordt verondersteld dat mensen die bang zijn om ontdekt te worden bepaalde verbale en non-verbale gedragingen uiten.
Personeel dat degelijk getraind is, kan zulke kenmerken spotten en erop reageren. Tot op heden wordt de techniek voornamelijk gebruikt in luchthavens. Voor alle duidelijkheid: BD bestaat enkel als toevoeging aan de gebruikelijke screenings, zoals de controle van reiskoffers.
‘We hebben het in de luchthaven uitgetest omdat de nood daar het hoogst is. Er is echter geen enkele reden waarom we het niet zouden invoeren buiten Zaventem’, zegt Olivier Van Raemdonck, woordvoerder van minister Jambon.
‘Het idee is eenvoudig: mensen gedragen zich altijd anders wanneer ze op het punt staan een aanslag te plegen. Dat is wetenschappelijk bestudeerd. Op basis van die analyses kan je voorspellend werken. De reacties op die manier van werken in Zaventem zijn alvast positief. Waarom zou je het dan niet doen op alle plekken waar veel mensen bij elkaar komen?’
‘De opleiding maakt alle patrouilleteams sterker. Wij zijn van oordeel dat ook Securail, de spoorwegpolitie, baat zou hebben bij de cursus – ook al valt dat personeel niet onder onze bevoegdheid.’
‘Alles blijft binnen het huidig wettelijk kader. Dit is louter een voortgezette opleiding voor politiemensen, die zo meer kwalitatief kunnen patrouilleren’, aldus Van Raemdonck.
In Antwerpen krijgt de joodse veiligheidsorganisatie Shmira theoretische lessen van mensen die ervaring hebben in de Israëlische veiligheidsdienst.
Van Israël tot Antwerpen
De techniek is zeer populair in Israël, dat door zijn geschiedenis en ligging altijd uiterst waakzaam is in de publieke ruimte. Een veel voorkomend voorbeeld is de luchthaven Ben Gurion, in Tel Aviv. Volgens sommigen is het ‘de veiligste luchthaven ter wereld’.
In november van vorig jaar trok Jan Jambon nog naar het land, vergezeld door de hoofdredacteur van Joods Actueel, Michael Freilich. Tijdens die rondreis kreeg Jambon ‘praktijkvoorbeelden [van BD] tijdens een rondleiding in een drukbezocht treinstation’, aldus Joods Actueel.
‘Ik ben ervan overtuigd dat meerdere aanslagen voorkomen zijn dankzij deze manier van werken. In Israël leren alle politieagenten en soldaten BD tijdens hun basisopleiding’, zegt Michael Freilich. ‘In Antwerpen trouwens ook. De vrijwilligers van de joodse veiligheidsorganisatie Shmira krijgen theoretische lessen van mensen die ervaring hebben in de Israëlische veiligheidsdienst.’
Hoe zetten zij de theorie om in praktijk? ‘Je wordt getraind om te zoeken naar abnormaal gedrag. Ze leren je onder andere waarop je moet letten wanneer je voor een synagoge staat. Vandaag zou deze techniek een deel van de basisopleiding van alle veiligheidspersoneel moeten vormen. Ik denk dat agenten overigens zelf blij zullen zijn met deze nieuwe kennis.’
‘Na de aanslagen van 22 maart is België is naar Israël getrokken om bij te leren. Daar staan ze heel ver met deze techniek’, aldus Freilich. Het kabinet-Jambon beaamt dat Israël de huidige opleiding heeft geïnspireerd.
De techniek hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn. ‘Iemand die op een Israëlische luchthaven twee, drie keer dezelfde route passeert, wordt extra nagekeken. Wanneer iemand tijdens de zomermaanden een dikke jas draagt, dan is de kans groot op controle’, legt Freilich uit.
‘Maar het gaat verder. Sommige elementen gaan de veiligheidsdiensten nooit vrijgeven. Wat ik wel weet is dat het personeel in Israël mensen benadert en vragen stelt.’
Freilich haalt een eigen voorbeeld aan. ‘Ik draag een keppeltje, dus ze weten dat ik een joods persoon ben. Dan kan men vragen welke joodse feestdagen eraan zitten te komen, naar welke joodse school ik ben geweest en of ik enkele woorden Hebreeuws kan zeggen.’
Etnisch profileren, maar met respect
Hoe concreet zijn de plannen over de uitbreiding van de techniek? ‘Minister Jambon heeft daarover gesproken met Catherine De Bolle, de commissaris-generaal van de federale politie. Zij bekijkt nu hoe de methode geïmplementeerd kan worden binnen haar organisatie’, aldus het kabinet-Jambon.
De politievakbond VSOA is er alvast voor te vinden om een cursus BD te implementeren in de basisopleiding van agenten. Volgens ondervoorzitter Vincent Houssin heeft de vakbond dat expliciet gevraagd aan de minister na de aanslagen van 22 maart.
Maar toch rijzen er vragen bij BD, onder andere in de Verenigde Staten waar de techniek ook uitgebreid wordt toegepast. Dat bleek nog toen The Intercept, een Amerikaanse website voor onderzoeksjournalistiek, in 2015 haar handen kon leggen op een checklist van de Amerikaanse overheidsdienst die instaat voor transportveiligheid.
Bij de 92 verdachte gedragingen staan onder andere ‘naar de vloer staren’, ‘overdreven geeuwen’ en ‘in de handen wrijven’. Naast hoongelach kon de lijst ook rekenen op kritiek. Ze zou onwetenschappelijk en ondoeltreffend zijn.
De ontdekking kwam er een week nadat een mensenrechtenorganisatie de bevoegde overheidsdienst had aangeklaagd in verband met BD. Volgens de American Civil Liberties Union zou de techniek aanleiding geven tot het viseren van zwarte vrouwen.
Een jaar voordien had The New York Times in een opiniestuk al hard uitgehaald naar het programma, dat de overheid ongeveer 1 miljard dollar zou kosten. De krant citeert een onderzoek waaruit blijkt dat ‘wetenschappelijk bewijs ontbreekt’ voor BD en dat het daarnaast voldoende bewezen is dat mensen zeer slecht zijn in het ‘identificeren van leugenaars’.
Michael Freilich: ‘Sommigen zeggen dat BD racistisch is omdat moslims sneller gecontroleerd worden. Maar uit enquêtes in Israël blijkt dat ook Israëlische moslims deze racial profiling goedkeuren, zolang het met respect gebeurt. Wanneer een bom ontploft, zijn zij immers ook slachtoffer.’
‘In Vlaanderen reageert men vaak schijnheilig over deze kwestie. Vanaf men ziet dat er meer moslims ondervraagd werden, dan vindt men dat niet kunnen. Maar uiteindelijk leven we in een wereld waarin terreur uit die hoek komt. Zolang het veiligheidspersoneel maar vriendelijk en respectvol is.’
We willen dat de rode knipperlichten enkel gaan branden wanneer het nodig is.
‘Pseudo-academische praktijken’
De Liga voor Mensenrechten reageert afkeurend op de plannen van minister Jambon. ‘Het klinkt als een camouflagetechniek om ‘etnische profilering’ niet te moeten uitspreken’, zegt voorzitter Jos Vander Velpen.
‘Het is huis-tuin-en-keukenprofilering en het ruikt naar pseudo-academische praktijken. Zo zal de opleiding de politiemensen inprenten dat alle mensen potentiële verdachten zijn. We komen op een gevaarlijk hellend vlak. Het doet denken aan Oost-Duitse toestanden. Op termijn komen we terecht in een bewakingssamenleving.’
‘Wij leven met het democratische beginsel dat iedereen per definitie onschuldig en onverdacht is. We zien daarentegen dat de gewone, onschuldige burger meer en meer in het vizier komt van veiligheidspersoneel. Politiemensen worden waarden aangeleerd die haaks staan op de democratische grondbeginselen.
‘Als we Israëlische technieken kopiëren, zullen we vanzelf in Israëlische toestanden terechtkomen, waarbij bepaalde delen van de bevolking – zoals moslims – als mogelijke verdachten worden behandeld. Zo krijg je een onherstelbare tweedeling in de samenleving.’
‘Het is onzin dat iedereen automatisch verdacht wordt’, werpt de woordvoerder van minister Jambon tegen. ‘Op basis van gerichte patrouilles worden mensen die zich niet verdacht gedragen juist met rust gelaten. Ik draai het dus om: waar wij voor huiveren is dat andere criteria gehanteerd worden.’
‘BD zorgt er net voor dat er objectieve parameters gelden. Etnie, geslacht of leeftijd mogen geen aanleiding geven tot extra controles. Het gaat over verdacht gedrag, niet over een bepaalde levensstijl.’
‘Er zijn ook mensen zonder slechte bedoelingen die zich verdacht gedragen. Het is niet zo dat die personen opeens in de gevangenis belanden. Het gaat erom dat we niet in een samenleving willen terechtkomen waarin iedereen verdacht is. We willen dat de rode knipperlichten enkel gaan branden wanneer het nodig is.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
