Vrije Tribune

‘Mensenrechten zijn het kompas voor sociaal werk’

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

‘Er rust op sociaal werk een zware verantwoordelijkheid om de ruimere samenleving te overtuigen van het belang van mensenrechten’, schrijven drie professoren naar aanleiding van de conferentie ‘Sterk sociaal werk’.

Sociaal werkers zijn actief in een brede waaier van organisaties, sectoren en beleidsdomeinen. We zouden dus kunnen veronderstellen dat er wel een maatschappelijke consensus is dat sociaal werkers nodig zijn in de samenleving. Toch is de samenleving minder vertrouwd met wat sociaal werkers precies doen en hoe ze dagelijks invulling geven aan hun opdracht.

De sociaal werkers zelf signaleren bovendien dat ze minder ruimte en tijd krijgen om hun praktijk te enten op de uitgangsprincipes van hun beroep. Zo merken ze bijvoorbeeld dat in de huidige maatschappelijke context armoedebestrijding, een belangrijke opdracht van sociaal werk, vanuit een structurele benadering (gericht op huisvesting, inkomen, gezondheidszorg, …) minder evident is en dat de druk om armoede aan te pakken via een individuele focus op de persoon in armoede zelf toeneemt.

Mensenrechten zijn het kompas voor sociaal werk

Heel wat sociaal werkers opereren in een context van schaarste waardoor ze voortdurend genoodzaakt worden om een antwoord te bieden op het dilemma kwaliteit-kwantiteit: meer kwaliteit bieden voor een kleinere groep of minder kwaliteit voor een grotere groep. Dit wordt nog versterkt door een toegenomen registratiedruk, waardoor minder tijd overblijft om te werken met personen in een kwetsbare situatie.

In opdracht van minister Jo Vandeurzen vindt daarom op 24 mei 2018 de eerste Vlaamse sociaalwerkconferentie ‘Sterk sociaal werk’ plaats. Het vertrekpunt is de globale definitie van sociaal werk geformuleerd door de International Federation of Social Workers. Deze federatie vertegenwoordigt sociaal werkers in 126 landen en schuift sociale rechtvaardigheid en het realiseren van mensenrechten naar voren als belangrijke finaliteit van het sociaal werk. Mensenrechten zijn het kompas voor sociaal werk. Mensenrechten zijn tegelijkertijd een toetsingsinstrument (zijn ze gerealiseerd?) en een streefdoel (hoe kunnen we de samenleving zo vormgeven dat mensenrechten en sociale rechtvaardigheid gerealiseerd worden?). We benoemen dit als het onderscheid tussen de waarborgfunctie en de sociaal-politieke functie van mensenrechten.

De waarborgfunctie is het best bekend en verwijst naar het realiseren van de toegang tot rechten, vaak voor een persoon of voor een specifieke groep: hoe kunnen sociaal werkers ervoor zorgen dat mensen aan hun rechten komen? Denk aan de toegang tot de verhoogde tegemoetkoming in de gezondheidszorg, de toegang tot de sociale huisvesting, de toegang tot het leefloon of de toegang tot studiebeurzen. Een mensenrechtenbenadering kan daar echter niet toe beperkt worden. Mensenrechten moeten ook altijd sociaal-politiek gelezen worden.

De centrale vraag is dan: hoe kunnen we op zo’n manier ingrijpen in en vormgeven aan de samenleving dat het resulteert in minder ongelijkheid en meer rechtvaardigheid? Mensenrechten dagen dus de ruimere samenleving en ook sociaal werkers uit om kritisch om te gaan met de wijze waarop de samenleving zelf is georganiseerd.

Dit kan op heel verschillende manieren: door in dialoog te gaan met beleidsmakers, door aan de hand van cijfermateriaal sociale wantoestanden aan te klagen, door hun stem te laten horen in het publieke debat, door deel te nemen aan protestacties, door voorwaarden te creëren zodat mensen van wie de rechten niet gerealiseerd zijn zelf het woord kunnen nemen en hun grieven kunnen uitdrukken, … Maar bovenal ook door nabij te zijn in de leefwereld van mensen in de meest kwetsbare situaties. Dit kan zijn in de thuissituatie, maar ook in de buurt, in de school, in dienstencentra, in een jeugdhuis, dus in de samenleving, waaronder ook de digitale samenleving, hoewel dit tot nader order nog te weinig aandacht krijgt van sociaal werkers.

Sociaal werkers opereren als generalisten die niet focussen op één specifiek levensdomein vanuit een bepaalde specialistische expertise, maar de persoon in zijn bredere context plaatsen en oog hebben voor de gehele situatie en alle levensdomeinen (financiële situatie, sociale relaties, opvoeding, werk, opleiding, …). Een beetje vergelijkbaar met wat de huisarts doet in de gezondheidszorg. Dat vereist ook een maatschappelijke erkenning van het belang van het beroepsgeheim van sociaal werkers, dat recentelijk nog ingeperkt werd op federaal niveau. Om met groepen in kwetsbare situaties aan de slag te gaan, moeten zij de sociaal werker kunnen vertrouwen. Zonder dit vertrouwen kan er ook niet aan verandering gewerkt worden.

De mensenrechtenbenadering straat onder druk. Individuele rechten worden meer en meer aan voorwaarden gekoppeld en ook de sociaal-politieke lezing wordt minder aanvaard. Er rust dus op sociaal werk een zware verantwoordelijkheid om de ruimere samenleving te overtuigen van het belang van mensenrechten. En ook van het nabij zijn in de leefwereld en van daaruit mensen (terug) verbinden met de ruimere samenleving en op die manier de toegang tot de arbeidsmarkt, de gezondheidszorg, het onderwijs realiseren. En tegelijkertijd die basisinstituties blijvend aanspreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid om de meest kwetsbaren toegang te verlenen.

De conferentie ‘Sterk sociaal werk’ op 24 mei 2018 biedt een uitstekende gelegenheid om het belang en de meerwaarde van sociaal werk in de samenleving in de kijker te zetten. Tegelijkertijd mag dat het sociaal werk niet blind maken voor zijn eigen beperkingen. De belangrijkste uitdaging is waarschijnlijk de toenemende diversiteit in de samenleving die sociaal werk dwingt om zelf ook diverser te worden. En vooral resoluut te kiezen om als democratische professionals de stem van mensen met een migratie-achtergrond, maar ook andere diverse stemmen resoluut toe te laten.

Omdat de kracht van sociaal werk niet alleen in woorden gevat kan worden, brachten Philippe Swiggers, Bert Lambeir en Erick Vlaminck het fotoboek ‘Trots’ uit. Swiggers brengt de diversiteit en vooral het concrete handelen van sociaal werkers in beeld. Het toont de hardheid van de situaties waarin sociaal werkers werken, maar ook het engagement om met die situaties aan de slag te gaan. Het boek gaat gepaard met een tijdelijke tentoonstelling in het Guislain Museum van een aantal foto’s uit het boek. Het boek is te verkrijgen bij Uitgeverij Vrijdag. Het eindrapport is vanaf 25 mei terug te vinden op de website van de conferentie: www.sociaalwerk2018.be .

Prof. dr. Koen Hermans, KU Leuven

Prof. dr. Peter Raeymaeckers, UAntwerpen

Prof. dr. Rudi Roose en dr. Caroline Vandekinderen, UGent

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content